Hoe kun je tegemoetkomen aan rechtse stemmers, als je met on-onderhandelbare punten komt aanzetten? We zullen problemen uiteindelijk toch gezamenlijk moeten oplossen.

Met nieuwe politieke plannen wil de ChristenUnie werken aan ‘herstel van eigenaarschap’ en vechten tegen gevoelens van ontheemding en maatschappelijke onvrede.

Herstel van eigenaarschap kan worden opgevat als het stimuleren van woningbezit of vaste banen. Maar het is niet alleen iets materieels. Het gaat ook over invloed op je werk, in je buurt en in onze samenleving. Eigenaar zijn, gaat ook over relaties en betekent verantwoordelijk en aanspreekbaar zijn. Want door het gesprek aan te gaan met de ander – of dat nu een bankier is of een PVV-stemmer – kunnen oplossingen worden gevonden die goed zijn voor iedereen.

Het voeren van dat gesprek is broodnodig, juist over de grote kwesties van onze tijd. Naast de originele ‘sociale kwestie’ – de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal – dienen zich nieuwe kwesties aan. Volgens oud-premier Jan Peter Balkenende is duurzaamheid de nieuwe sociale kwestie. Ex-PvdA-leider Wouter Bos ziet integratie als het springende punt. Beide vraagstukken hebben te maken met globalisering. In een wereld waarin vastigheid verdwijnt en plaatsmaakt voor flexibilisering is het logisch dat mensen onzeker worden. Hoe verhoud ik me tot mijn omgeving als die meer en meer onzeker wordt?

Onzekerheid leidt tot onthechting en vervreemding. Als je ergens voor verantwoordelijk bent, geeft dat een gevoel van eigenaarschap. Dit vraagt allereerst iets van onszelf, van burgers en politici. Het doet een beroep op elke burger. In het meepraten over – en bijdragen aan – de goede gemeenschap verbinden burgers zich met elkaar. Als je verantwoordelijkheid neemt, word je mede-eigenaar van de gemeenschappelijke oplossing. Spreek dus de buurman erop aan als hij zijn afval op straat gooit. Nodig dat eenzame vluchtelingengezin eens uit voor een kop koffie. Of gooi een balletje op in de vereniging van eigenaren van je appartementengebouw: ‘Zijn zonnepanelen misschien iets voor ons?’

De primaire taak van politici is zo bekeken ook niet het maken van beleid, maar het voeren van een inspirerend maatschappelijk gesprek met andere politici, met burgers en maatschappelijke organisaties. De boodschap die politici aan burgers moeten afgeven is: ‘Kom in beweging en neem verantwoordelijkheid voor kleine en grote problemen in je eigen omgeving.’ Politici mogen initiatiefrijke burgers ruim baan geven, bijvoorbeeld door een ‘right to challenge’, waarbij burgers overheidstaken overnemen. Maar belangrijker is dat politici zelf het goede voorbeeld geven en doen wat ze propageren. Politici, wees zelf de verandering die je wilt zien in de samenleving, door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te doen of door weinig te vliegen.

Rechtse stemmers
Om samen ergens eigenaar van te worden, moeten we bereid zijn de ander te zoeken. Dat kan betekenen dat je grote stappen moet zetten. Hoe kun je tegemoetkomen aan rechtse stemmers, als on-onderhandelbaar is dat vluchtelingen welkom zijn in Europa? In dat licht is inzetten op – goed geregelde – opvang in de regio wellicht niet zo’n gek idee. Door de bereidheid om deze optie, met al haar beperkingen, te overwegen, laat je zien dat je de zorgen van burgers over immigratie serieus neemt. En hoe kun je met ontwikkelingslanden spreken over CO2-reductie of migratie, als je niet bereid bent je levensstijl te wijzigen en je bevoorrechte positie op te geven? Bijvoorbeeld door voorop te lopen met ingrijpende milieumaatregelen en een flink hoger budget voor ontwikkelingshulp. Het gesprek over het gemeenschappelijk goede gaat niet alleen ons eigen land aan, maar de hele wereld. Voor het gesprek over eigenaarschap moeten we bereid zijn een stap te zetten naar de ander. Dat biedt een waardevol antwoord aan ontheemding en onvrede. 

Laurens Wijmenga en Lambert Pasterkamp zijn onderzoeker bij het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Zij schreven dit artikel voor het Nederlands Dagblad (1 augustus 2018), in reactie op het artikel 'Wijnstokken en vijgenbomen' in Groen (juni 2018).