“Nu kunnen we tatoeages zetten, straks versieren we onszelf met een staart”. In Zembla’s aflevering Dokteren met DNA zag iemand het al helemaal zitten. Filosoof en bioloog Ellen ter Gast moet altijd een beetje zuchten van zulke voorstellingen van wat gentech vermag. Het zijn praktisch onuitvoerbare ideeën die behoren tot het rijk van de sciencefiction. Waar we het wel over moeten hebben: over wat betere mensen zijn. Zijn ze mooier, slimmer, sterker? 

Bent u blij met de ontdekking van CRISPR-Cas?
“Het is al sinds de jaren tachtig mogelijk om DNA in zoogdieren te veranderen. In vergelijking met de technieken die we hadden, is CRISPR-Cas trefzeker, relatief eenvoudig, efficiënter en goedkoper. Als bioloog vind ik het interessant omdat er veel nieuwe mogelijkheden zijn om onderzoek te doen, dingen te veranderen en DNA beter te begrijpen. Het is fascinerend hoe de natuur werkt en dat we DNA kunnen veranderen om zicht te krijgen op de mogelijkheden die er zijn om problemen aan te pakken. Als filosoof denk ik dat gentech iets zegt over wat leven is en hoe het werkt. Het feit dat wij DNA kunnen uitwisselen met dieren, zegt iets over soortgrenzen en over onze positie op deze aardkloot.”

Wat zijn mogelijk toepassingen van CRISPR-Cas?
“Het klassieke voorbeeld is de modificatie van de malariamug, zodat die mug minder effectief wordt in het verspreiden van malaria. Dat lijkt me een mooie toepassing. Voor de duidelijkheid: er is verschil tussen somatische- en kiembaangentherapie. Bij somatische toepassingen beïnvloedt je één individu, bij kiembaantoepassingen zijn de wijzigingen erfelijk. Somatische toepassingen van genetisch eenvoudige ziekten bij mensen worden wellicht een optie: stel je voor dat we bij iemand met suikerziekte de lichaamseigen cellen zo modificeren dat die weer insuline gaan aanmaken. Ook wordt er onderzoek gedaan naar het boosten van het immuunsysteem. Misschien dat straks iemand met het eigen immuunsysteem kankercellen beter zou kunnen aanvallen; dat zou geweldig zijn!”

En veranderingen in de kiembaan, om genetische ziekten uit te bannen?
“Om de kiembaan te veranderen, moet je bij een eencellig embryo DNA wijzigen. Ik vraag me echt af: welke gek wil zo’n experiment doen? Wie wil als eerste een kind baren dat eigenlijk een wetenschappelijk experiment is? De kans is best groot dat er schadelijke gevolgen zijn. Ik zou dat niet willen en ik kan me niet voorstellen dat iemand dat wel zou willen. Ook een gentechbaby is een mens als wij, een kind is geen experiment. Maar er is nog iets als het gaat om erfelijke ziektes uitbannen. Het kan alleen bij ziektes die genetisch eenvoudig in elkaar steken. De meeste ziektes worden veroorzaakt door meerdere genen die we niet tegelijk aan kunnen pakken. Het is niet dat we er niet slim genoeg voor zijn; het is biologisch te complex. En dan denk ik: waarom zou je modificeren als je ook kunt selecteren? Simpele defecten kun je ook uitbannen door je selectief niet voort te planten als je drager van een bepaald gen bent. Dat vind ik wat cru, dus dan zou ik zeggen: doe pre-implantatiediagnostiek. Anders biedt je een hightech solution met heel veel risico’s waar een heel simpele andere oplossing voor is. In Europa zie ik daarom genetische modificatie van embryo’s echt niet gebeuren. Het is te gevaarlijk, er is een goedkoper en veiliger  alternatief. Los daarvan, het gaat tegen alle mensenrechten in. Dat embryo kan immers zelf niet kiezen.”

De Engelse bio-ethicus John Harris zegt: “mensverbetering is een verplichting”. Misschien zijn de technieken ervoor straks beschikbaar. Hoe ziet u dat?
“Harris betoogt: we willen altijd al slimmer, sterker en beter worden. Dat is waarom we onze kinderen naar school sturen. Dat is wat we willen en als we dat met techniek kunnen bereiken, is dat alleen maar goed. Ik vind dat heel slordig gedacht. Allereerst: biologisch is het allemaal niet zo simpel. Intelligentie zit niet op maar één gen dat je aan kunt passen en heeft ook met opvoeding en het trainen van de hersenen te maken. Maar er is nog iets anders dat me dwarszit aan dit soort theorieën. Het gaat altijd over betere mensen. Maar ze vergeten eerst de belangrijkste vraag te stellen: wat is een betere mens? Slimmer, sterker, mooier? Daar ben ik het niet mee eens. Zullen we het dan eerst even hebben over wat een betere mens is? Daarna kun je je afvragen of gentechnologie ons daarbij kan helpen. Om eerlijk te zijn: ik denk het niet Wat mij betreft is een betere mens: aardiger, loyaler, niet gewelddadig. Een betere mens in mijn ogen – ik ben geen christen – is een vredelievend mens die niet de hele tijd in de spiegel staat te kijken; iemand die om zich heen kijkt, geen ruzie maakt, met mate leeft en zich verantwoord voortplant. Ik noem maar wat dingen. In Harris’ verhaal kom ik die eigenschappen niet tegen.”

Hoe Ter Gast denkt over perfectie, het gezonder of minder agressief maken van mensen en hoe de ChristenUnie het debat over gentech moet aangaan? Dat leest u in de komende editie van Groen. Die editie van Groen is vanaf 28 september voor € 7,50 te koop in onze webshop en gratis voor onze donateurs. 

Word nu donateur vanaf € 3,- per maand en ontvang Groen viermaal per jaar gratis!


Gentechdebat
Op 12 oktober organiseert het WI een college en debat over gentech: wat is het, wat is er nu mogelijk, en wat zijn (ethische) bezwaren? Het college wordt gegeven door bioloog dr. René Fransen. Debat is er met Carla Dik-Faber, Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie. Geef u op via wi.christenunie.nl/gentechnologie.