Deze zomer komen ze weer bijeen in de bossen van Doorn. Het zijn de mannen en vrouwen van de christelijke vakbond, het christelijk onderwijs, de zorg, de omroep, de confessionele politiek. Samen vormen ze het Christelijk-Sociaal Congres. Het is de late vrucht van het eerste Christelijk-Sociale Congres dat Abraham Kuyper 120 jaar geleden organiseerde. Kuypers toespraak ("Zij kunnen niet wachten, geen dag en geen uur!") was de prelude op een christelijk-sociale beweging die vanuit een diepe overtuiging de handen uit de mouwen stak en zo in het centrum van de macht belandde. Lang konden macht en overtuiging worden gecombineerd, maar the times they are a-changin’. De christelijk-sociale familie zal moeten kiezen.

In de combinatie van macht en christelijke overtuiging is de afgelopen eeuw veel moois opgebloeid. Een bescheiden overheid, maatschappelijke vrijheid en verantwoordelijkheid, ruimte voor religieuze verschillen, bescherming van de zwakken; het zijn de kernnoties van deze traditie. De overlegeconomie, onderwijsvrijheid, een pluriform omroepbestel, woningcorporaties; ze zijn onlosmakelijk verbonden met het christelijk-sociale gedachtegoed. En op het toppunt van zijn macht kon een CDA-kamerlid zeggen: ‘we rule this country’. En hij had recht van pochen. Kom daar nu eens om. Het christelijke middenveld staat onder druk en kan voor zijn politieke bescherming niet meer rekenen op de macht van confessionele partijen. Het zetelaantal van deze partijen is kleiner dan ooit. Voor het CDA is die situatie overigens onwenniger dan voor de ChristenUnie. Want waar de ChristenUnie onzeker werd mèt macht, daar lijkt het CDA zich geen raad te weten als het zonder macht dreigt te komen. Toch zal het CDA zich daar op voor moeten bereiden. Net als de rest van de christelijk-sociale beweging.

Er is nog altijd een aanzienlijk deel van de christelijk-sociale beweging dat mikt op kwantiteit en behoud van de positie in het centrum van de macht. Het CDA ging vorig jaar liever verder zonder eigen mensen als Klink en Schinkelshoek dan zonder een paar stoelen in de Trêveszaal. En toen de publieke omroepen onlangs voor de keus werden geplaatst tussen groter worden door een fusie of kleiner blijven met behoud van eigen identiteit, kozen NCRV en KRO voor kwantiteit, terwijl de EO koos voor identiteit. Zo staan ook de christelijke zorg en het christelijk onderwijs voor eenzelfde keus. Interessant genoeg lijkt de christelijke onderwijskoepel, de Besturenraad, de keus te maken voor identiteit. Ze helpt christelijke scholen om werk te maken van hun christelijke identiteit en neemt binnenkort ook de gereformeerd-vrijgemaakte scholen onder haar hoede. Met een keus voor identiteit, zoals de Besturenraad en de EO die recent gemaakt hebben, is de christelijk-sociale beweging op de lange termijn heel wat levensvatbaarder dan met een keus voor behoud van macht.

Een keus voor macht en omvang is slechts uitstel van executie. Als je de wortels van een boom doorhakt, zal die boom nog even blijven staan, maar vroeg of laat komt er een storm die de boom zal vellen. Alleen mensen met een levende relatie met de bron van de christelijk-sociale beweging kunnen die beweging vitaal houden. Wij kennen onze ouders en grootouders, maar weinigen van ons kennen onze overgrootouders. Zo is het ook met God die zich Vader laat noemen. Zijn kinderen kennen Hem en willen met Hem leven. In cultureel opzicht zijn er heel misschien nog kleinkinderen die nog net weet hebben van christelijke waarden en normen. Maar God heeft zeker geen achterkleinkinderen. Kerken en christelijke organisaties die zich in alle bochten wringen om hun vage identiteit met onze seculiere cultuur te verzoenen, houden uiteindelijk niemand anders vast dan hun eigen, vergrijsde achterban die het zelf nauwelijks meer kan geloven. Er is geen enkele reden waarom een seculiere postmaterialistische Nederlander aan Kerk in Aktie zou geven, lid zou worden van de KRO of CDA zou stemmen, als Artsen zonder Grenzen, de AVRO en de VVD de voor de hand liggende alternatieven zijn. Wat de hippe trendwatchers van Motivaction ook zeggen, geloof doet er alleen toe als we het zelf ook echt geloven.

Dichtbij God en dichtbij mensen kunnen christenen in onze samenleving opnieuw het verschil maken. Niet omdat ze de macht hebben, die tijd is voorbij, maar wel omdat ze Jezus volgen en hun naasten lief hebben. Maar los van Christus is de christelijk-sociale beweging een dead man walking.

Deze column verscheen ook in het Nederlands Dagblad van 19 augustus