Gemeenten: minder geld, meer doen

Al maken landelijke verkiezingen de toekomst nog onzekerder dan die al is, vast lijkt wel te staan dat gemeenten de komende jaren meer verantwoordelijkheden van het rijk krijgen. Mooi, zou je kunnen denken. Maar er zitten addertjes onder het gras. Gemeenten krijgen niet meer geld om die taken uit te voeren, eerder minder. Bovendien hebben ze nauwelijks echte zeggenschap over hun taken. Hoezo decentralisatie?

Meer met minder

Meer doen met minder geld. Gaat dat lukken of loopt dat uit op lokale burnout-verschijnselen? Het is schrapen geblazen bij gemeenten en dat neemt alleen maar toe de komende jaren. Er komt minder geld van het rijk binnen en er ontstaan grote verliezen vanwege structurele leegstand van vastgoed en vooral doordat voor woningbouw opgekochte gronden vermoedelijk minder waard gaan worden. Decentralisatie lijkt mooi en wordt door veel gemeenten verwelkomd. Men is er van overtuigd dat sommige taken beter dichtbij de burger kunnen worden uitgevoerd – om met de ChristenUnie te spreken: goed bestuur, dichtbij de burger! Dus sociale werkplaatsen en jeugdzorg: kom maar op. Maar waar moet het allemaal van betaald worden? In dit nummer een aantal ideeën op een rij, zoals bezuinigen op kunst en cultuur (Carla Dik-Faber), op ambtenaren, planning en control (Simone Kennedy-Doornbos).

Naast bezuinigen zal de focus meer moeten gaan liggen op de kracht van de samenleving, op een ‘Big society’ (Phillip Blond, Gert-Jan Segers). In hoeverre een krachtige samenleving het zonder een ‘Big government’ toe kan is de vraag. Dat het wat minder kan is duidelijk, maar in de 21e eeuw kunnen burgers het niet meer aan met een nachtwakersstaat. Een sterke overheid blijft nodig, betoogt Karin de Geest. Als de overheid te klein wordt dan gaat de big society er ook aan.

Uitvoeringskantoor van het rijk

Kortom, een financiële en een mentale omslag is nodig wil decentralisatie echt slagen. Daar komt bij: is het wel echte decentralisatie? Dat valt tegen: 80% van het gemeentegeld wordt uitgegeven aan het uitvoeren van rijkstaken. Echte zeggenschap hebben gemeenten maar weinig, en vaak over minder wezenlijke zaken (zoals parkeerbeleid). Op die manier verworden gemeenten tot uitvoeringskantoren van het rijk, dat zelf in detail blijft voorschrijven wat gemeenten moeten doen.

Bij meer lokale zeggenschap hoort een eigen belastinggebied, meer eigen inkomsten (zoals in Zweden, waar het 40% is). Er zijn mogelijkheden: mensen die geen huis bezitten, de helft(!)van de Nederlanders, betalen nu bijvoorbeeld nauwelijks lokale belastingen. Minister De Jager wil echter nog meer grip op lokale financiën, door de wet HOF die het lenen van gemeenten aan banden wil leggen (zie artikel Rob Jonkman). De centrale overheid zal zich weer moeten realiseren dat Nederland een gedecentraliseerde eenheidsstaat is, en dat betekent ruimte voor lokale verschillen. Decentralisatie is differentiatie.   

Door Geert Jan Spijker, eindredacteur