Het lezen van het artikel van dr. Labuschagne was een verademing. Wanneer worden we nog gewezen op het belang van de religieuze "geestelijke infrastructuur van onze rechtsstaat"? In onze liberale samenleving is immers juist steeds minder ruimte en begrip voor godsdienstige tradities. Dat is een kwalijke ontwikkeling. Het christendom heeft wezenlijke ingrediënten geleverd voor de ontwikkeling van onze rechtsstaat. Door toenemende secularisering vermindert de vrijheid. Dit heeft niet alleen negatieve gevolgen voor christenen in Nederland, maar voor onze rechtsstaat in het algemeen.

Christelijke bijdragen aan onze rechtsstaat

"Onze moderne, democratische rechtsstaat leeft van voorwaarden die deze staat zelf niet kan garanderen", schrijft Labuschagne volledig terecht. En die voorwaarden zijn in sterke mate door het christendom aangeleverd. Nergens anders ter wereld dan in het christelijke westen ontwikkelde zich een democratische rechtsstaat met de mate van vrijheid zoals wij die kennen. Ik noem enkele van die ingrediënten.

Allereerst de (destijds revolutionaire) notie dat ieder mens is gemaakt naar Gods beeld. Het besef dat elk mens - man, vrouw, zwak, sterk - evenveel waard is, ligt aan de basis van onze democratische rechtsstaat. Het heeft eeuwen geduurd eer dit inzicht uitmondde in de formulering van gelijke rechten voor iedereen, maar de wortel was een Bijbelse mensvisie.

Een tweede cruciale notie is die van de geestelijke vrijheid: de ruimte die ieder mens moet hebben om in overeenstemming met zijn diepste overtuigingen te leven. De overheid kan en mag mensen niet dwingen tot een bepaalde overtuiging. Ze heeft ruimte te laten aan personen en gemeenschappen om hun leven vorm te geven in aansluiting met hun geloof. De staat zelf is niet God en ook geen voorwerp van aanbidding (zoals de Romeinen dat inderdaad meenden). De nadruk op afwezigheid van dwang zien we regelmatig terug in de Bijbel. “Niet door eigen kracht of macht zal hij slagen (…) maar met de hulp van mijn geest.” En ook Jezus verwoordde deze les, door te zeggen dat we tarwe en onkruid samen moeten laten opgroeien in de akker van de wereld, tot de oogst op Gods tijd scheiding tussen beide zal brengen.

Dergelijke ingrediënten zijn van invloed geweest op ons huidige staatsbestel. Gewetensvrijheid kreeg bijvoorbeeld voor het eerst formeel een plek in de Unie van Utrecht. Tot op heden wordt het tot de fundamenten van onze rechtsorde gerekend. Een christen kan hier mee instemmen: godsdienstvrijheid is geen kwestie van concessie, maar van confessie!

Gevolgen secularisering

Met de marginalisering van het christendom in onze cultuur raken basale noties op de achtergrond. Dat zien we nu gebeuren. Dan gaat het niet alleen om het VVD-voorstel om 3 miljard te korten op ontwikkelingssamenwerking en daarmee ruim baan te verlenen aan een cultuur van materialistisch egoïsme (in plaats van motieven als naastenliefde en sociale gerechtigheid). Maar we zien dat ook op het gebied van rechtsstaat en tolerantie.

Volgens de historicus James Kennedy kent Nederland voor het eerst in de historie een meerderheidscultuur, een waarin seculiere opvattingen dominant zijn en waarin men moeite heeft met afwijkende opvattingen. Uiteraard is niet iedereen er op uit om zo snel mogelijk alle christelijke inzichten overboord te kieperen, maar geleidelijk en onbewust sijpelen klassieke noties weg.

In de politiek zien we dat heel concreet, recent bijvoorbeeld in de discussie over ritueel slachten. De Partij voor de Dieren wil het onverdoofd ritueel slachten verbieden vanuit het oogpunt van dierenwelzijn. Met dat voorstel worden joden en moslims getroffen in hun geloofsuitoefening. Alleen CDA, SGP en ChristenUnie kwamen in de Tweede Kamer voor hen op. (NB: godsdienstvrijheid is dus geen eigenbelang van christenen!). Een ander recent voorbeeld is de trouwambtenaar die op grond van gewetensbezwaren geen homohuwelijk wil sluiten. In praktijk blijkt er geen probleem te zijn - overal kunnen homohuwelijken gesloten worden - maar daarmee neemt men geen genoegen. En als een pragmatische oplossing wordt geweigerd betekent dat dat er meer aan de hand is: men wil geen rekening houden met afwijkende opvattingen en gedragingen. Een laatste voorbeeld betreft levensbeschouwelijke instellingen (zoals Leger des Heils en Youth for Christ): hun recht op een eigen personeelsbeleid staat onder druk. Volgens een aantal politieke partijen moeten deze organisaties iedereen toelaten. Dat ondermijnt echter hun identiteit en daarmee hun bestaan. Zo wordt goed werk de nek omgedraaid.

Ruimte voor verschil

Het maakt dus nogal uit wat voor religie de boventoon voert. Het christelijk geloof heeft belangrijke ingrediënten voor verdraagzaamheid geleverd - al waren christenen door de eeuwen heen regelmatig blind voor die Bijbelse waarheid. Voor elke meerderheid is er de verleiding om macht te misbruiken. Dat zien we ook vandaag. Secularisten willen mensen met afwijkende opvattingen bekeren en opvoeden tot 'redelijke' wezens. Laten we blijven opkomen voor een samenleving waarin ruimte voor verschil is. Niet om christelijke belangen veilig te stellen, maar om zo het publieke belang te dienen. Juist in de omgang met diepgaande geestelijke verschillen laat een samenleving zien wat ze waard is.

Christenen kunnen hier het goede voorbeeld geven, door oprechte aandacht voor elk medemens te hebben en royale ruimte te gunnen aan andersgelovigen. God zelf leidt de weg naar de waarheid, niet de overheid.

Geert Jan Spijker, directeur a.i. van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie.