Het slechte nieuws is: de paus is niet de enige christen die te maken heeft met dergelijke verwijten en vooroordelen. Nog slechter nieuws is: vaak gaven kerken en christenen zelf aanleiding tot deze vooroordelen, of ze bevestigen deze nog steeds.

Verwijten over gemoraliseer en betutteling klonken ook in de politiek, ten tijde van het christelijk-sociale kabinet-Balkenende IV. Het zou de samenleving hebben willen opvoeden op het gebied van gezondheid (roken), seksuele moraal, opvoeding en gezin. Het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie wijdde er in 2009 een onderzoek aan. Wat bleek? Balkenende IV deed weinig anders dan zoeken naar de gewenste balans tussen gedragsbeïnvloeding van overheidswege met behoud van keuzevrijheid; een balans waarmee de meeste politieke partijen zich bezighouden.

En toch. Als christenen dergelijke vooroordelen enkel als onterecht afdoen, is dat te kort door de bocht. Christenen moraliseren en betuttelen wel degelijk, en dat komt niet uit de lucht vallen.

onderdaan

Ik beperk me tot mijn eigen gereformeerde, neocalvinistische traditie, die grote invloed heeft gehad op de manier waarop christenen in de Nederlandse samenleving aanwezig zijn. Van haar grondlegger, Abraham Kuyper, kennen velen de slogan ‘soevereiniteit in eigen kring’. Daarmee vroeg hij aandacht voor de autonomie van verschillende maatschappelijke kringen (staat, kerk, gezin, enzovoorts). Maar met ‘soevereiniteit’ verwees hij primair naar het gezag van God, en wel God als vorst en gebieder. Niet voor niets populariseerde hij het begrip ‘pro rege’, voor de Koning. Deze soeverein stelt als wetgever voor zijn schepping ‘ordinantiën’, en als eigenaar van ‘alle terreinen des levens’ is zijn wil wet. Al kende Kuyper ook een inniger, mystieker vocabulaire, dit zette de toon.

onderworpen

Ook zijn nazaten dachten sterk in termen van gehoorzaamheid, onderdaan zijn, Gods koninkrijk en ‘ons burgerschap’ daarvan. Denk ook aan de calvinistische ‘wijsbegeerte der wetsidee’ van filosoof Herman Dooyeweerd. Zijn collega en zwager Dirk Vollenhoven noemt de hele wereld ‘onderworpen’ aan Gods wet.

De grote nadruk op Gods wet en gezag heeft een sterke, brede invloed gehad op het christen-zijn in gereformeerd Nederland. Wekelijks klonken en klinken de Tien Geboden in kerkdiensten. Regels voor een gereformeerde zede ontstonden of verdwenen weer (denk aan fietsen op zondag, of ijsjes kopen op die dag). Discussies hierover werden beeldbepalend voor ‘zware’ christenen. En hoe vaak gingen discussies over gedrag en regels niet inderdaad ten koste van het meer vertrouwelijke, kwetsbare geloofsgesprek?

zondagsrust

Is dit allemaal verleden tijd? Helaas niet. Neem discussies over zondagsrust. Het gaat me nu niet om de vraag of christenen deze zondagsrust moeten verdedigen, maar hoe je dat doet. Joden kregen als uniek cadeau een wekelijkse rustdag, Romeinen en Germanen kenden zoiets niet. Pas keizer Constantijn voerde na zijn politiek-religieuze ommekeer een dergelijke vrije dag in: christenen konden overdag openlijk gezamenlijk Jezus’ overwinning op kwaad en dood vieren.

Sindsdien hebben veel meer mensen de zin ervaren van onthaasten, ontprikkelen, gezamenlijkheid of verdieping. In die waardering van een collectieve rustdag, tegenover alle werk-werk-werk, vinden christenen daarom vaak medestanders, veel kleinere winkeliers bijvoorbeeld. Maar wanneer een nerveuze maatschappij toch van zo’n gedeelde rustdag af wil, dan is wijsheid geboden.

In kringen waar God zelf geen vertrouwen geniet, valt elk redeneren vanuit een heilig gebod dood. Irritaties en vooroordelen vertroebelen nuchter zicht op heilzame effecten van een collectieve rustdag, en helemaal op de liefde erachter. Christenen houden dan een reputatie van regelknechten en betuttelaars. Vertrek liever vanuit bijvoorbeeld de uitputtende 7/24-uurseconomie, die zelf de behoefte schept aan een pseudospirituele psycho-industrie van loslaten en onthaasten.

grootmoedig

Wetten en regels hebben hun waarde. Maar christen-zijn gaat dieper. Alleen al de naam verwijst naar Jezus Christus: een persoon, geen systeem, geen serie regels, geen wetgever zoals Mozes. Kernwoord van het evangelie is: genade. Een christen kan zich er beter op toeleggen om iets voelbaar te maken van de grootmoedigheid en gulheid van een goede, gunnende Vader. Vooral door eigen doen en laten. Maar ook door woorden – zelfs in de politiek en het Vaticaan.

Dit stuk verscheen ook in het Nederlands Dagblad van zaterdag 30 maart. Een eerdere versie stond ook op protestant.nl

Rob Nijhoff is wetenschappelijk medewerker bij het WI. Op zijn WI-blog 'Land in zicht' verschijnen vaker stukken van zijn hand.