Echt super is het hier niet en zal het ook nooit worden. De theoloog Bram van de Beek zou zeggen: hier beneden is het niet. Nu kan ik ook niet ontkennen dat belangrijke nieuwsfeiten deze opvatting lijken te steunen en laten zien dat onze cultuur zich bergafwaarts beweegt, zet de radio maar aan of zie twitter. Dacht ik dat er van alle banken één nog een beetje integer was, blijkt zelfs de oerdegelijke Rabobank ten prooi te zijn gevallen aan fraude en (coöperatieve) corruptie. Men klaagt dat een moreel kompas ontbreekt in de financiële sector en een cultuuromslag nodig is: bankiers zelf moeten veranderen. En meende ik in een vrije democratische rechtsstaat te leven, blijkt de Amerikaanse veiligheidsdienst (NSA) vorig jaar doodleuk de gegevens van zo'n 1,8 miljoen Nederlandse telefoontjes te hebben verzameld. Het gebeurde gewoon "omdat de technologie er nu eenmaal is en de mogelijkheden er zijn", aldus minister van Buitenlandse Zaken John Kerry. Tja. En de NSA-directeur in reactie op de kritiek: wij doen gewoon wat beleidsmaker ons opdragen. Kortom, de NSA is een willoos radertje in het grote geheel, in het systeem dat leidt tot immoreel gedrag. Ook hier geldt: een cultuuromslag is nodig. Maar waar moet die vandaan komen?

Tegencultuur
Dan lees ik Herstellers (Gideon-Boek, 2012), van Gabe Lyons. Deze nuchtere Amerikaan wijst eenvoudig op het volgende: laten we niet kijken naar hoe het is, maar naar hoe het zou moeten zijn. Blijf niet hangen in simplistische, vrijblijvende cultuurkritiek, maar vorm een tegencultuur en probeer van daaruit oplossingen aan te dragen en problemen aan te pakken, te beginnen om de hoek. De wereld is goed gemaakt, erg goed zelfs, weten ook protestanten, en wij mensen zijn geroepen eraan bij te dragen de wereld te herstellen tot hoe die bedoeld is. Lyons' boek is allereerst gericht aan kerken, en daarmee een oproep aan christenen om middenin de samenleving 'herstelwerkzaamheden' te verrichten. Lyons ziet al vele voorbeelden om zich heen van kerken die actief zijn middenin de samenleving, een nieuwe generatie christenen die zich niet in de eigen cultuur (wij zouden zeggen: zuil) opsluit, maar erop uitgaat om goed te doen en het belang van allen te dienen – wat overigens ook de oorspronkelijke bedoeling van Abraham Kuyper was voor ‘diens’ beweging.

Besmettelijk
Herstellers zetten zich in middenin onze post-christelijke cultuur. Tegelijk worden ze niet opgeslokt door die cultuur. Hoe doen ze dat? Cruciaal is, aldus Lyons, dat ze het Evangelie herontdekken, dat ze zich wentelen in het Woord, en zich iedere dag de daden van Jezus voor ogen houden. Dan gebeuren er mooie dingen. Dan zoeken ze echt eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, en zullen al die andere dingen er daarna bij gegeven worden.
Herstellers doen heel concreet werk: ze kijken om naar een kwetsbare buren, zijn begaan met de arme straatkrantverkoper, proberen ‘eerlijk te eten’ en de pijn in de achterstandswijk te verlichten. Heel concreet, met tastbare resultaten. Het doet me denken aan Jesaja 58, waarin staat: “Dan zal men je noemen 'Hersteller van muren', 'Herbouwer van straten'.”
In deze kleine, vaak lokale dingen, ligt de basis voor een cultuuromslag. In een tegencultuur van 'besmettelijke heiligheid' waarin mensen het goede voorbeeld geven; waarin ze dienstbaar zijn, gericht op andermans belang. Dan kunnen er wonderlijke dingen gebeuren, ook maatschappijbreed.
Lyons' oproep aan individuen, kerken, maatschappelijke en politieke groeperingen leert mij weer eens dat somberheid niet de overhand hoeft te hebben, het Evangelie is een blijde boodschap die draait om liefde en recht, en hoop. Dat uitstralen en uitleven is wat onze samenleving die hongert naar cultuuromslag nodig heeft.

Geert Jan Spijker is adjunct-directeur Wetenschappelijk Instituut ChristenUnie