Memorie van toelichting wetsvoorstel negationisme
donderdag 01 juni 2006 13:53 Voorstel van wet van het lid Huizinga-Heringa tot strafbaarstelling van het in de openbaarheid ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- en homoseksuele gerichtheid, of terwijl het vermoeden bestaat of redelijkerwijs moet bestaan dat daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid worden beledigd (strafbaarstelling negationisme)
Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding
2. Hoofdlijnen wetsvoorstel
3. Huidige regelgeving
4. Strafbaarstelling negationisme
5. Andere landen
6. Resumerend
7. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid
8. Wetenschappelijk debat
9. Afweging met andere grondrechten
10. Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen
11. Artikelsgewijze toelichting
1. Inleiding
Het ontkennen, goedkeuren, rechtvaardigen of bagatelliseren van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid is een verschijnsel dat met enige regelmaat de kop opsteekt in de samenleving en dan vervolgens ook de nodige ophef veroorzaakt. Vrijwel direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog verschenen reeds berichten waarin de grootschalige vervolging van Joden door Nazi-Duitsland werd ontkend of gebagatelliseerd. Deze geluiden zijn tot op de dag van vandaag te horen. Ook ten aanzien van andere bijzonder ernstige gebeurtenissen komen dergelijke ontkenningen of bagatelliseringen voor. Denk aan de Armeense genocide, de omvang en ernst van de slavernij, of het goedpraten van misdrijven tegen de bevolking door communistische regimes.
Het ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid wordt wel aangeduid met revisionisme. Deze term is niet precies genoeg. Het (historisch) revisionisme is op zichzelf namelijk niet anders dan onderzoek door historici met als doel de geschiedschrijving te herzien aan de hand van nieuw ontdekte feiten, met informatie die minder vervorming of vertekening bevat, of met preciezere informatie. Historisch revisionisme is in deze zin een algemeen geaccepteerd doel van geschiedkundige studies.
In onderscheid van dit (historisch) revisionisme, dat slechts een wetenschappelijk doel heeft, kan men als het gaat om het welbewust ontkennen of extreem minimaliseren van historische gebeurtenissen, beter spreken van negationisme. Deze laatste term zal verder in deze toelichting worden gebruikt en doelt niet alleen op ontkenningen van de misdrijven van Nazi-Duitsland, maar ook op het ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid in zijn algemeenheid.
Een oogmerk van het negationisme kan zijn om bepaalde extremistische opvattingen (rechtsextremisme, linksextremisme, moslimextremisme) tot een bespreekbare politieke stroming te maken. Als de volkerenmoord of misdrijven tegen de mensheid, in naam van een extremistische stroming begaan, immers ‘niet, of niet in die mate’ zouden hebben plaatsgevonden, is de extremistische stroming zelf kennelijk ook niet zo verwerpelijk. Daarmee kan een klimaat ontstaan waarin discriminatie als zodanig een bespreekbare optie is of wordt.
Wat het negationisme zo ernstig maakt is dat de uitingen daarvan (ontkenningen, het bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen) in de regel welbewust worden gedaan, terwijl men beter weet of beter had moeten weten. Men weet wel degelijk dat de ontkende misdrijven hebben plaatsgevonden, maar ze worden niettemin ontkend. Voor de direct betrokkenen, zoals slachtoffers of hun nabestaanden, wordt een en ander hiermee extra pijnlijk. Waar onwetendheid al pijnlijk genoeg kan zijn, is een opzettelijke verdraaiing van de feiten niet anders te beschouwen dan als een buitengewoon discriminerende bejegening. De bevolkingsgroepen die voorwerp zijn van negationistische uitingen worden door de ontkenning (bagatellisering, enzovoorts) daadwerkelijk geraakt. De volkerenmoord of misdrijven tegen de menselijkheid zijn begaan tegen mensen, omdat zij tot een bepaalde bevolkingsgroep zijn gerekend. Het vervolgens ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen daarvan is vooral daarom voor de slachtoffers en hun nabestaanden diep kwetsend.
Negationistische uitingen staan doorgaans niet op zichzelf, maar worden nadrukkelijk gedaan met een bepaald doel voor ogen, namelijk het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid of hun nabestaanden.
De omstandigheid dat negationisme is gekoppeld aan of is ingegeven door dergelijke doeleinden, maakt openlijke negationistische uitingen in beginsel strafwaardig. Met andere woorden, het is vooral de combinatie van de welbewuste verdraaiing van de feiten, en het beoogde doel daarvan (het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid) die negationistische uitingen tot een ernstig feit maakt dat in beginsel strafwaardig moet worden geacht.
Het is deze omstandigheid die indiener dezes doorslaggevend acht tegenover de mogelijke tegenwerping, dat negationisme weliswaar moreel verwerpelijk en onzinnig is, maar dat dit desondanks onvoldoende grond is voor expliciete strafbaarstelling. We moeten in rekening brengen dat negationististische uitingen, indien niet afdoende bestreden, tot een klimaat kunnen leiden waarin de grondwettelijke rechten en vrijheden van delen van de bevolking daadwerkelijk gevaar lopen.
Het doel van dit initiatiefvoorstel is om expliciet in de strafwaardigheid van negationistische uitingen te voorzien.
Het past een democratische rechtsorde immers om ook in wettelijke zin voldoende weerbaarheid te betonen tegen uitingen die inherent antidemocratisch zijn, in die zin dat zij bedoeld zijn om de rechten en vrijheden van anderen te niet te doen.
Dit voorstel van wet is niet bedoeld om de vrijheid van meningsuiting (‘het vrije debat’) te beperken. Meningsverschillen moeten kunnen worden uitgevochten; het debat kan en mag – waar nodig op het scherp van de snede – gevoerd worden. Dat geldt niet het minst voor het wetenschappelijk debat waarop paragraaf 8 nader in gaat.
In een samenleving waarin mensen, opvattingen en religies en levensovertuigingen verschillen, zijn tolerantie en bereidheid tot dialoog basiswaarden op zichzelf. Daarover kan dus niet onderhandeld worden. Wie deel wil nemen aan de Nederlandse samenleving en de Nederlandse rechtsstaat, zal tenminste die tolerantie jegens andersdenkenden moeten opbrengen. Maar tolerantie en bereidheid tot dialoog zijn uit de aard der zaak wel tweerichtingverkeer. Ze brengen verplichtingen met zich mee als het gaat om de uitoefening van de vrijheidsrechten. De internationale mensenrechtendocumenten zijn hierover duidelijk.
Indiener dezes vindt hierin een grond temeer om, zeker in een tijd waarin het meer dan ooit communis opinio is dat heikele onderwerpen bespreekbaar moeten zijn, duidelijk te stellen dat negationistische uitlatingen die kennelijk slechts zijn bedoeld om te beledigen en te discrimineren, om haat, geweld en verdeeldheid te zaaien, ontoelaatbaar moeten worden geacht. Het strafrecht, als ultimum remedium, kan hierbij niet achterblijven.
2. Hoofdlijnen wetsvoorstel
Dit wetsvoorstel beoogt te komen tot een expliciete strafbaarstelling van negationistische uitingen die opzettelijk in de openbaarheid worden gebracht.
Het wetsvoorstel sluit aan op artikel 137d lid 1 Sr, waarin het in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, wordt strafbaar gesteld. Daarnaast is er een relatie met de artikelen 137c en 137e Sr.
De aanvulling, in de vorm van een nieuw in te voegen artikel 137da, houdt in de strafbaarstelling van het in de openbaarheid (mondeling, bij geschrift of afbeelding of via internet) ontkennen of op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid met het oogmerk aan te zetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- en homoseksuele gerichtheid. Het tweede lid van het voorgestelde artikel stelt degene strafbaar die deze feiten pleegt, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn gedefinieerd in de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof. De voorgestelde bepaling zoekt daar expliciet aansluiting bij.
Het wetsvoorstel kan, voor zover de strafbaar te stellen uitingen via het internet of andere elektronische netwerken worden begaan, mede worden gezien als een uitwerking van het aanvullend Protocol bij het Verdrag inzake de bestrijding van strafbare feiten verbonden met elektronische netwerken, betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen (verder te noemen: Protocol) dat ten doel heeft dat elke Partij bij dit Protocol, wetgevende en andere maatregelen neemt om het publiekelijk verspreiden van racistisch en xenofobisch materiaal via een computersysteem tegen te gaan (artikel 3 Protocol). Deze strafbaarstelling kan zich mede uitstrekken tot ontkenning, grove bagatellisering, goedkeuring of rechtvaardiging van volkerenmoord of van misdrijven tegen de menselijkheid (artikel 6 Protocol). Paragraaf 10 gaat nader op het Protocol in.
Tenslotte zij in dit verband nog gewezen op het kaderbesluit tot vaststelling van het Europees aanhoudingsbevel van 13 juni 2002 (2002/584/JBZ) inzake regels met betrekking tot de procedures van overlevering tussen de Lidstaten van de EU. De lijst van strafbare feiten waarop dit kaderbesluit van toepassing is omvat onder meer racisme en vreemdelingenhaat. Door aanneming van het voorliggende wetsvoorstel zal duidelijker worden welke gedragingen onder racisme en vreemdelingenhaat worden verstaan.
3. Huidige regelgeving en rechtspraak
Ondanks het ontbreken van een expliciete Nederlandse strafbaarstelling van negationisme, heeft de Hoge Raad in 1987 geoordeeld dat het ontkennen van de holocaust in omstandigheden onder het discriminatieverbod valt.
Siegfried Verbeke, een beruchte holocaustontkenner, is begin jaren negentig veroordeeld voor het verspreiden van materiaal waarin de holocaust ontkend werd. Verbeke had dergelijk materiaal ongevraagd toegestuurd aan scholen, bibliotheken en particulieren met een Joods klinkende achternaam. Het LBR, de Anne Frank Stichting, het CIDI en het Overlegorgaan Joden en Christenen besloten daartegen stappen te ondernemen. In een kort geding verbood de rechter verdere verspreiding. In 1995 werd Verbeke veroordeeld wegens belediging op grond van artikel 137c Sr en wegens het verspreiden van discriminatoire uitlatingen op grond van artikel 137e Sr. De Hoge Raad bevestigde de uitspraak van het Hof Den Haag van 2 mei 1996, waarmee aangenomen kan worden dat de ontkenning van de holocaust in beginsel in strijd is met de discriminatieverboden. Het Hof van Beroep van Antwerpen (België) heeft op 14 april 2005 Verbeke op vergelijkbare gronden veroordeeld tot een gevangenisstraf van een jaar en een geldboete van 2.500 euro wegens het ontkennen van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime heeft plaatsgevonden.
Andere rechterlijke uitspraken hebben uitgewezen dat het in bepaalde omstandigheden onder de huidige regelgeving mogelijk is zelfs een politieke partij te verbieden.
4. Strafbaarstelling negationisme
Met inachtneming van hetgeen reeds mogelijk is, wordt niettemin van verschillende zijden een expliciete vastlegging van strafbaarstelling van openlijke negationistische uitingen bepleit.
De Permanente Commissie Meijers heeft in enkele adviezen met betrekking tot het ontwerp-Kaderbesluit bestrijding racisme en vreemdelingenhaat er op aangedrongen de bestaande vaste jurisprudentie van de Hoge Raad betreffende de strafbaarstelling van de ontkenning en vergoelijking van genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en de holocaust, te codificeren.
In de JBZ Raad is geen overeenstemming bereikt over het ontwerp Kaderbesluit bestrijding racisme en vreemdelingenhaat. Het kabinet heeft de Kamer echter bij verschillende gelegenheden laten weten in te kunnen stemmen met dit ontwerp, dat – voor zover voor het onderhavige wetsvoorstel van belang - evenals het Protocol een zelfstandige strafbaarstelling bevat van de publieke ontkenning, grove trivialisering en vergoelijking van genocide en misdrijven tegen de menselijkheid, evenals de ontkenning en grove trivialisering van de holocaust (artikel 1, c en d).
Het Landelijk Bureau ter bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR) heeft in een brief van 25 november 2002 aan de minister van Justitie inzake hetzelfde concept EU-Kaderbesluit onder de aandacht gebracht dat het wenselijk is publiekelijk geuite beledigingen of dreigementen uit racistische of xenofobe motieven in alle lidstaten van de EU strafbaar te stellen en meent, wat Nederland betreft, dat wettelijke vastlegging daarvan de voorkeur verdient boven het houvast dat de jurisprudentie op dit moment terzake reeds biedt. Deze opvatting van het LBR is uitgebracht tegen de achtergrond van de wens om ook overigens Europabreed te kunnen optreden tegen uitingen van racisme en vreemdelingenhaat.
In de inleiding van deze memorie is al aangegeven dat in het bijzonder de omstandigheid dat negationistische uitingen doorgaans niet op zichzelf staan, maar in verband staan met het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid of hun nabestaanden, de rechtvaardiging vormt voor de expliciete strafbaarstelling van negationisme. De bestaande wetgeving dient daartoe te worden aangevuld.
5. Andere landen
De Belgische wet stelt een gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar op het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd. Een uitbreiding van de Belgische wetgeving conform het onderhavige wetsvoorstel is in voorbereiding.
De wetgeving in Oostenrijk richt zich op het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd, mits dergelijke uitingen toegankelijk zijn voor veel mensen. Onder dezelfde strafbaarstelling valt negationisme ten aanzien van andere misdrijven tegen de menselijkheid. De strafmaat is zwaarder dan in België, namelijk 1 tot 20 jaar gevangenisstraf.
In Zwitserland is het strafbaar volkerenmoorden of andere misdrijven tegen de menselijkheid te loochenen, te rechtvaardigen of te bagatelliseren met als motief te discrimineren.
Frankrijk stelt strafbaar het betwijfelen van het plaatshebben van misdrijven tegen de menselijkheid die zijn begaan door leden van een criminele organisatie, met als strafmaat één maand tot één jaar vrijheidsstraf. In aanvulling daarop en in aanvulling op de eerdere expliciete erkenning van de Armeense genocide is daarnaast op dit moment in het Franse parlement een wet aanhangig waarin het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar wordt gesteld. Vermoedelijk zal hierover in het najaar van 2006 worden gestemd.
Duitsland bestraft het ontkennen, minimaliseren of goedkeuren, in openbaarheid of beslotenheid, van de misdrijven tegen de menselijkheid van het nationaal-socialistische regime met een gevangenisstraf tot vijf jaar.
In Spanje staat het ontkennen of minimaliseren van genocide, dan wel het steunen van regimes of instituties die genocide voorstaan, onder een strafbedreiging van één tot twee jaar vrijheidsstraf.
Tenslotte kent Luxemburg expliciete wetgeving tegen de holocaust-ontkenning.
6. Resumerend
1. De omstandigheid dat negationisme gekoppeld is aan, dan wel ingegeven is door verwerpelijke doeleinden, zoals het discriminerend bejegenen van personen of bevolkingsgroepen, maakt openlijke negationistische uitingen in beginsel strafwaardig. Personen en bevolkingsgroepen verdienen daartegen bescherming.
2. Een weerbare democratie behoort zich krachtig te kunnen opstellen tegen negationistische uitingen die als doel hebben opvattingen van extremistische politieke stromingen een podium te verschaffen.
3. Een expliciete strafbaarstelling van negationisme is een krachtig signaal zowel naar mogelijke slachtoffers als naar potentiële daders.
4. Meerdere Europese landen zijn Nederland hierin voorgegaan.
5. Het Protocol tot strafbaarstelling van racisme en vreemdelingenhaat via computersystemen kent de mogelijkheid van expliciete strafbaarstelling van negationisme. Indiener dezes vat deze mogelijkheid op als een aansporing (zie ook paragraaf 10) om een en ander in de Nederlandse strafwet vast te leggen.
7. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid
De voorgestelde strafbaarstelling van openlijk en opzettelijk negationisme zoekt aansluiting bij de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof, die op hun beurt hun oorsprong hebben in artikel 6 van het Statuut van het Internationale Militaire Tribunaal bij het Verdrag van Londen van 8 april 1945. In het Statuut van het Strafhof worden respectievelijk genocide (artikel 6) en misdrijven tegen de menselijkheid (artikel 7) gedefinieerd.
Volkerenmoord of genocide omvat een reeks van misdrijven, zoals moord of verminking met als doel een bevolkingsgroep te vernietigen. De term wordt onder meer algemeen toegepast op de georganiseerde moord door Nazi Duitsland op 6 miljoen Joden en honderdduizenden Roma, homoseksuelen en gehandicapten tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1951 nam de VN een conventie tegen genocide aan.
Volgens artikel 6 van het Statuut van het Internationale Strafhof wordt onder volkerenmoord verstaan het stelselmatig doden, het veroorzaken van ernstige schade, het frustreren van de levensvoorwaarden om de feitelijke uitroeiing te bewerkstelligen, het nemen van maatregelen bedoeld om geboortes te voorkomen en het gedwongen transporteren van kinderen uit de ene populatie naar een andere populatie. Dit alles met het oogmerk de betreffende natie, ras, volk of religieuze groep geheel of gedeeltelijk uit te roeien.
De term misdrijven tegen de menselijkheid moet niet verstaan worden als misdrijven tegen de 'menselijke natuur’ waar – idealiter – mededogen en redelijkheid bij past, maar moeten gezien worden als handelingen die de menselijke waardigheid aantasten.
Volgens artikel 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof spreekt men van ‘misdrijven tegen de menselijkheid’, als een reeks van gruwelijkheden, zoals moord, uitsluiting, slavernij, deportatie, marteling en verkrachting, wordt begaan als onderdeel van een wijdverspreide of systematische aanval tegen een bepaalde populatie. Ook artikel 6 van het Statuut van het Internationale Militaire Tribunaal bij het Verdrag van Londen beschrijft de term misdrijven tegen de menselijkheid (crimes against humanity).
Voorts zij er op gewezen dat ook de in 2003 van kracht geworden Wet Internationale misdrijven definitiebepalingen bevat waaruit kan worden opgemaakt wat onder respectievelijk genocide (volkerenmoord) of misdrijven tegen de menselijkheid wordt verstaan. De desbetreffende artikelen 3 en 4 van deze wet zijn overigens geënt op de vergelijkbare bepalingen uit het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof.
In omstandigheden kan sprake zijn van onduidelijkheid of een bepaalde gebeurtenis al dan niet onder het begrip volkerenmoord of misdaad tegen de menselijkheid in de zin van het Statuut van Rome valt, ondanks de op zichzelf heldere omschrijvingen terzake in de artikelen 6 en 7 van dit Statuut en vergelijkbare bepalingen in andere regelingen. Voor de vraag of een uiting van negationisme overigens onder het bereik van de artikelen 6 en 7 valt, kan voorts een aanknopingspunt gevonden worden bij de jurisprudentie van het Strafhof zelf, dan wel andere, daarmee te vergelijken Strafhoven, zoals het Joegoslavië Tribunaal. Daarnaast is van belang bestendige nationale rechtspraak met betrekking tot onder meer de ontkenning van de holocaust (zie paragraaf 4); alsmede de communis opinio met betrekking tot bepaalde gebeurtenissen. Deze communis opinio kan gevonden worden in gezaghebbende wetenschappelijke publikaties, maar bijvoorbeeld ook tot uiting komen in uitspraken van het Nederlandse parlement of het Europees Parlement. Zo heeft het Europees Parlement vanaf 18 juli 1987 diverse malen het begrip ‘genocide’ van toepassing verklaard op de zgn. Armeense volkerenmoord van 1915; zie onder meer de Resolutie van het Europees Parlement over de start van de onderhandelingen met Turkije. Diverse andere parlementen in Europa en daarbuiten hebben zich vergelijkbaar uitgelaten. Gelet daarop kan worden aangenomen dat, wat het begrip volkerenmoord (of misdrijven tegen de menselijkheid) betreft, behalve de holocaust in elk geval de massamoorden op Armenen in het Ottomaanse Rijk (1915) , andere christelijke minderheden in het Ottomaanse Rijk in dezelfde periode, op Tutsi’s in Rwanda (1997) en op bepaalde bevolkingsgroepen in het voormalige Joegoslavië, zoals moslims daaronder vallen.
Er is van af gezien om ook de in artikel 8 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof gedefinieerde ‘oorlogsmisdrijven’ in het wetsvoorstel op te nemen.
Er bestaat een juridische traditie, die al zeker vier eeuwen oud is, inzake de zogenaamde rechtvaardige oorlog, dat is een oorlog die gevoerd wordt om een groot gevaar af te wenden of om een bevolking van onderdrukking te bevrijden. Volgens VN-normen is echter ook in een ‘rechtvaardige’ oorlog lang niet alles toegestaan: bepaalde wapens zijn altijd verboden, zoals landmijnen. Oorlogsmisdrijven zijn schendingen van de Geneefse verdragen. In het gemeenschappelijke artikel 3 van de Geneefse verdragen betreffende het humanitaire oorlogsrecht, uit 1949, staan daden opgesomd die altijd verboden zijn, ook als het om een niet-internationaal conflict gaat. Die daden zijn onder meer: marteling, verminking, lijfstraffen, het nemen van gijzelaars, daden van terrorisme, 'schendingen van de menselijke waardigheid' waaronder verkrachting en gedwongen prostitutie, plundering en terechtstellingen zonder proces. Op zichzelf zijn ook oorlogsmisdrijven derhalve uitermate ernstig van aard.
De reden dat er niettemin van is afgezien ook de ontkenning (bagatellisering, enzovoorts) van oorlogsmisdrijven strafbaar te stellen in dit wetsvoorstel is gelegen in de omstandigheid dat de voorgestelde bepaling ziet op het ontkennen (enzovoorts) van handelingen van volkerenmoord of misdrijven tegen de menselijkheid met als oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen mensen wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht of hetero- en homoseksuele gerichtheid, dan wel in de kennelijke wetenschap dat daarmee mensen of groepen wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht of hetero- en homoseksuele gerichtheid worden beledigd. Handelingen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid hangen, blijkens de bepalingen van artikel 6 en 7 van het Statuut van het Strafhof, inhoudelijk samen met deze discriminatiegronden. Met andere woorden, het motief voor deze handelingen houdt veelal verband met discriminatie van groepen mensen. Voor oorlogsmisdrijven is die inhoudelijke samenhang niet een gegeven. Het is derhalve minder relevant de ontkenning (enzovoorts) van oorlogsmisdrijven onder het bereik van dit wetsvoorstel, omdat ook op dit punt het oogmerk om te discrimineren, te beledigen, of aan te zetten tot haat of geweld zal ontbreken.
De voorgestelde bepaling sluit op deze wijze ook beter aan op vergelijkbare regelingen in andere Europese landen, waar deze zich doorgaans eveneens beperken tot handelingen van volkerenmoord (in een aantal gevallen zelfs alleen de misdaden van het nazi-regime) en misdrijven tegen de menselijkheid. Ook het Protocol (zie paragraaf 10) spreekt alleen over volkerenmoord en misdaden tegen de menselijkheid.
8. Wetenschappelijk debat
Er bestaat over sommige volkerenmoorden en misdrijven tegen de menselijkheid discussie over de precieze gang van zaken. Zoals in de inleiding bij deze toelichting is betoogd, historisch revisionisme is als zodanig niet verwerpelijk.
Geschiedkundigen behoren open te staan voor de mogelijkheid dat de geschiedenis, zoals die traditioneel wordt verteld, misschien niet helemaal accuraat is en dus onderworpen kan worden aan een herziening. Historisch revisionisme is in deze zin een algemeen geaccepteerd deel van geschiedkundige studies. In die zin moet er altijd ruimte zijn voor het wetenschappelijke debat. Tussen een domweg ontkennen van een bepaalde gebeurtenis, zoals de holocaust, en het zonder meer overnemen van een bepaalde historische visie zit ook in wetenschappelijke zin nogal wat ruimte. Er moet derhalve gelegenheid blijven bestaan om het te hebben over omvang en aanleiding, alsmede de precieze toedracht van een volkerenmoord die in het verleden heeft plaatsgevonden.
Cruciaal daarin is echter de vraag vanuit welke motieven in een wetenschappelijke publicatie bij bepaalde gebeurtenissen, zoals volkerenmoord of andere misdrijven tegen de menselijkheid, vragen worden gezet. De context waarin een bepaalde uitlating wordt gedaan is dan van belang om te bepalen wanneer sprake is van het vrije wetenschappelijke debat en wanneer een uitlating enkel of overwegend ingegeven is vanuit racistische en discriminerende motieven. Bijvoorbeeld: ook een serieus ogende publicatie op een site die expliciet door neonazi’s wordt onderhouden, zal niet snel onder de wetenschappelijke uitzondering geacht kunnen worden te vallen. Om die reden bevat de voorgestelde bepaling in het eerste lid het bestanddeel ‘met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld’, waarmee ook een koppeling is gelegd met artikel 90quater van het Wetboek van Strafrecht, en in het tweede lid het bestanddeel ‘terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden’ dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt.
Het voorliggende wetsvoorstel dwingt alzo tot zorgvuldigheid in publieke uitlatingen waarin erkende volkerenmoorden of misdrijven tegen de menselijkheid ter sprake komen.
9. Afweging met andere grondrechten
Bij expliciete strafbaarstelling van negationistische uitingen kunnen in concrete gevallen de belangen die deze bepaling beoogt te beschermen botsen met de belangen die worden beschermd door grondwettelijk vastgelegde vrijheidsrechten zoals de artikelen 6 en artikel 7 Grondwet en de artikelen 10 en 11 EVRM.
Het kader waarbinnen wordt vastgesteld of een beroep op de vrijheid van meningsuiting of de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging faalt, omdat sprake is van strafbare uitingen, wordt gevormd door de gerechtelijke uitspraken die betrekking hebben op de huidige, reeds vastgelegde strafrechtelijke non-discriminatie artikelen 137c tot en met 137g Sr. Analyse daarvan levert het volgende op. Het beroep op deze vrijheidsrechten wordt niet gehonoreerd als de uitlating het oogmerk heeft te krenken, dan wel, alles in aanmerking nemende, redelijkerwijs niet anders dan als krenkend kan worden opgevat, bijvoorbeeld door de bewoordingen van de uitlating, met inachtneming van de context waarin de uitlating is gedaan. De vrijheid van meningsuiting of van godsdienst wordt tevens overschreden als wordt opgeroepen tot geweld en discriminatie.
Minister Hirsch Ballin van justitie heeft in 1991 in de Tweede Kamer bij de verdediging van zijn wetsvoorstel tot uitbreiding van de bepalingen inzake het tegengaan van discriminatie gezegd dat er sprake moet zijn van een krenken. In de toelichting bij wat werd bedoeld met ''discriminatie'' in gevolge artikel 90quater Sr sprak hij over het diskwalificerende element in de uitlating of handeling. Ook het commentaar van Noyon-Langemeijer-Remmelink op artikel 90quater Sr wijst in deze richting.
Toegepast op het onderhavige voorstel betekent dit het volgende. Het voorstel beoogt het strafbaar stellen van het ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid. Een strafbare uitlating op dit terrein kan sneller worden aangenomen naarmate de uitlating in zichzelf niet anders dan als krenkend kan worden opgevat, dan wel naarmate redelijkerwijs moet worden aangenomen dat discriminerende of racistische motieven (mede) de drijfveer voor de uitlating hebben gevormd. De context van de uitlatingen is dus ook hier van belang. Gelet op de historie en gelet op de rol die de holocaustontkenning speelt in bepaalde negationistische kringen en gelet op de samenhang daarvan met antisemitisme in zijn algemeenheid, zal een dergelijke uitlating vrij snel onder het bereik van de voorgestelde bepaling vallen.
Bij de afweging die de rechter maakt in geval van een concrete, mogelijk discriminerende uitlating is voorts van belang of de uitlating onderwerp uitmaakt van een publiek debat. Vaste jurisprudentie van het EHRM wijst onder meer uit dat een verbod op een afwijkende visie als zodanig snel een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting kan betekenen. Volgens het Hof mag een publieke discussie, ‘the bedrock of any democratic system’ niet te veel worden gemuilkorfd omdat het gevaar dreigt dat daarmee de ontwikkeling van de democratie kan worden ingeperkt. Ook hier (zie ook de voorgaande paragraaf) is de bedoeling van de uitlating van belang. Schokkende, kwetsende of storende opvattingen als zodanig kunnen tot het publieke debat behoren. In de context waarbinnen deze uitlatingen worden gedaan, kan evenwel worden aangenomen dat zij uitsluitend of mede worden gedaan om de rechten en vrijheden van anderen teniet te doen of aan te tasten.
Daar mogen vrijheidsrechten niet voor worden gebruikt of, beter gezegd, misbruikt. Vrijheidsrechten worden in het algemeen ingekaderd door de misbruikbepaling ex artikel 17 EVRM, die stelt dat de in het verdrag opgenomen rechten en vrijheden niet mogen worden gebruikt om daarmee de rechten en vrijheden van anderen bewust aan te tasten. Indien de vrijheid van meningsuiting wordt gebruikt om de goede naam of de rechten van anderen te schaden, zoals is bepaald in artikel 10 lid 2 van het EVRM, kan zij worden opgeheven of leidt zij tot sancties. Plegers van racistische of xenofobe delicten kunnen zich dus niet zonder meer op de bescherming van de vrijheid van meningsuiting beroepen om aan gerechtelijke vervolging te ontkomen.
10. Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen
Het onderhavige voorstel kan, wat indiener dezes betreft, mede worden gezien als een uitwerking van het Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen.
Dit Protocol is een aanvulling op dit Verdrag. Vanuit bezorgdheid over de toename van racistische en xenofobische propaganda via met name het internet is dit Protocol, onder de vlag van de Raad van Europa op 28 januari 2003 te Straatsburg tot stand gekomen. Ruim 20 Lidstaten van de Raad van Europa hebben het Protocol inmiddels ondertekend; enkele Lidstaten hebben het Protocol ook al geratificeerd.
Het Verdrag inzake de bestrijding van strafbare feiten verbonden met elektronische netwerken (Trb. 2004, 290) vergroot de mogelijkheden ter bestrijding van misdrijven die met behulp van computertechnologie worden begaan of die gericht zijn tegen de werking van computersystemen en netwerken.
Het Protocol bij het Verdrag dringt in het algemeen aan op wetgevende en andere maatregelen tegen de via het internet of andere computersystemen gedane verspreiding van bedreigingen, beledigingen, enzovoorts, met een xenofobische of racistische inslag. Daarnaast bevat het Protocol in artikel 6 de aanbeveling om maatregelen te nemen tegen ontkenning, bagatellisering, goedkeuring of rechtvaardiging van volkerenmoord of misdaden tegen de menselijkheid.
De Nederlandse wetgeving kan geacht worden in beginsel voldoende in overeenstemming te zijn met de bepalingen uit het Verdrag en uit het Protocol. Hierbij zij evenwel opgemerkt dat de strafwet op dit moment niet voorziet in een expliciete strafbaarstelling van ontkenning, bagatellisering, enzovoorts van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid. Het Protocol kent een dergelijke expliciete strafbaarstelling wel (zie artikel 6), maar verplicht hiertoe niet (zie artikel 6, tweede lid). Indiener dezes meent dat het van belang is om hierin wél te voorzien, om redenen die eerder in deze toelichting zijn vermeld. Voorts zij er op gewezen dat het ondertekenen van het Protocol geen vrijblijvende zaak kan zijn. Zoals in de preambule van het Protocol vermeld: er is een klemmende noodzaak ‘zorg te dragen voor een volledige en doeltreffende verwezenlijking van alle mensenrechten zonder discriminatie of onderscheid…’ en daartoe is het van belang te voorzien – met inachtneming van de gevestigde belangen met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting - in een ‘doeltreffende bestrijding van handelingen van racistische en xenofobische aard’. Strafbaarstelling van negationisme draagt, gelet hierop, bij aan een heldere en consistente regelgeving op dit terrein.
11. Artikelsgewijze toelichting
Na artikel 137d wordt een nieuw artikel toegevoegd.
Dit nieuwe artikel 137da stelt in het eerste lid strafbaar het in de openbaarheid (mondeling, bij geschrift of afbeelding) ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen een individu of groep van individuen, op grond van ras, godsdienst of levensovertuiging of hetero- en homoseksuele gerichtheid. Het tweede lid van dit artikel stelt strafbaar hij die in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, handelingen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid ontkent, op grove wijze bagatelliseert, goedkeurt of rechtvaardigt, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt.
Op overtreding van de bepaling staat een gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of een geldboete van de derde categorie. Daarmee wordt aansluiting gezocht bij de strafbedreiging in de overige discriminatiebepalingen (artikel 137c tot en met 137g Sr).
Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn gedefinieerd in de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof. Een toelichting op de verschillende bestanddelen uit deze Statuten is te vinden in paragraaf 7 van de memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel.
In aansluiting op deze paragraaf 7 kan nog worden opgemerkt dat de ontkenning (grove bagatellisering, enzovoorts) feiten en omstandigheden betreft waarvan geldt dat de vraag óf zij hebben plaatsgevonden, op zichzelf genomen in redelijkheid niet gesteld kan worden. Het is met andere woorden evident dat de ontkenning (grove bagatellisering, enzovoorts) de feiten geweld aan doet.
In artikel 137c Sr is al strafbaar gesteld het zich in de openbaarheid, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, godsdienst, levensovertuiging of hetero- en homoseksuele voorkeur. Daarnaast stelt artikel 137d Sr strafbaar het aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid. In artikel 137e Sr is het openbaar maken en ongevraagd toesturen van discriminerende of haatzaaiende publicaties strafbaar gesteld.
Het nieuwe artikel 137da moet gezien worden als een aanvulling op deze drie bepalingen. Het doel ervan is buiten enige twijfel te stellen dat negationistische uitingen strafbaar moeten worden geacht en een duidelijk signaal af te geven aan de samenleving welk type uitingen als strafbaar negationisme moet worden gezien.
Teneinde strafbare uitingen van negationisme te onderscheiden van – bijvoorbeeld – discussies over historische gebeurtenissen die tot het wetenschappelijk debat moeten worden gerekend, bevat artikel 137da het bestanddeel dat de uitingen moeten zijn gedaan met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen persoon of goed van mensen, wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, dan wel in de wetenschap of kennelijke wetenschap dat met deze uitingen mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid worden beledigd.
Artikel 137da kent overigens een soortgelijke structuur als de voorgaande artikelen 137c en 137d, voor wat betreft de bepaling dat alleen beledigingen die in het openbaar zijn geuit, strafbaar zijn gesteld. Negationistische uitingen zijn dus alleen strafbaar indien zij zijn begaan in de openbaarheid, hetzij mondeling, bij geschrift of afbeelding. Publicatie op internet kan beschouwd worden onder het openbaren 'bij geschrift'. Volgens Noyon-Langemijer-Remmelink zijn geschriften en afbeeldingen alle mechanische reproducties van gedachten door woord, prent of beeld. Onder schrift is elk mechanisch weergeven van gedachten in woorden begrepen: zij behoeft niet door pen of potlood te zijn gedaan, maar kan door druk, door snijwerk en elk ander middel worden in het leven geroepen.
Voor een antwoord op de vraag wanneer uitlatingen in het openbaar zijn gedaan kan aansluiting worden gezocht bij de betekenis die de Hoge Raad aan het begrip ‘in het openbaar’ heeft gegeven bij het misdrijf opruiing (art. 131 Sr): ‘In het openbaar’ betekent niet dat de opruiende woorden worden geuit op een openbare plaats; maar dat zij worden geuit onder zodanige omstandigheden en op zodanige wijze, dat zij door het publiek kunnen worden gehoord”.
De uitlatingen moeten dus voor het publiek waarneembaar zijn. Uitingen in de schrijvende pers, of op radio of televisie zijn altijd ‘in het openbaar’. Het toezenden van een boek met voor joden beledigende inhoud aan een klein, select gezelschap is aan te merken als het zich in het openbaar uitlaten over een groep mensen. Daarentegen kan bij interne verspreiding van een conceptrapport niet gesproken worden van het in de openbaarheid brengen. Sinds de wetswijziging van 1992 is in artikel 137e Sr ook het ongevraagd toesturen van voorwerpen met een discriminatoire inhoud strafbaar gesteld.
In twee zaken betreffende ‘extreemrechtse’ uitingen speelde de vraag of uitlatingen op partijvergaderingen in het openbaar waren gedaan. In beide gevallen waren de vergaderingen niet besloten en waren journalisten aanwezig. In een geval werd door de Hoge Raad voldoende bewijs voor openbaarheid aanwezig geacht, in het andere geval niet.
Bij het tweede lid van artikel 137da kan de constructie van het voorwaardelijk opzet worden gebruikt. Het leerstuk van het voorwaardelijk opzet houdt in dat de verdachte zich willens en wetens blootstelt aan de niet als denkbeeldig te verwaarlozen kans, dat hij in strijd met de wet handelt. Hij neemt het gevolg van zijn daden op de koop toe. Of verdachte al dan niet de bedoeling heeft gehad om in strijd met de wet te handelen doet niet terzake.
Daaraan kan nog het volgende worden toegevoegd. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn buitengewoon ernstige misdrijven, waarbij alleen al de omvang van de misdrijven het voorstellingsvermogen te buiten gaat. Er is – per definitie – sprake van (zeer) grote aantallen slachtoffers. Deze wetenschap op zichzelf al moet redelijkerwijs tot het besef leiden, dat het ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen moeilijk anders dan als beledigend kan worden opgevat door de slachtoffers of hun nabestaanden. Dit geldt temeer voor mensen die gewend zijn deel te nemen aan het publieke debat. Van hen mag gevraagd worden zorgvuldig te zijn in hun uitingen.
Het derde lid van artikel 137da is gelijkluidend aan de artikelen 137c, lid 2; 137d, lid 2 en 137g, lid 2 en behoeft hier geen nadere toelichting.
Huizinga-Heringa
Zie ook:
Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding
2. Hoofdlijnen wetsvoorstel
3. Huidige regelgeving
4. Strafbaarstelling negationisme
5. Andere landen
6. Resumerend
7. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid
8. Wetenschappelijk debat
9. Afweging met andere grondrechten
10. Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen
11. Artikelsgewijze toelichting
1. Inleiding
Het ontkennen, goedkeuren, rechtvaardigen of bagatelliseren van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid is een verschijnsel dat met enige regelmaat de kop opsteekt in de samenleving en dan vervolgens ook de nodige ophef veroorzaakt. Vrijwel direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog verschenen reeds berichten waarin de grootschalige vervolging van Joden door Nazi-Duitsland werd ontkend of gebagatelliseerd. Deze geluiden zijn tot op de dag van vandaag te horen. Ook ten aanzien van andere bijzonder ernstige gebeurtenissen komen dergelijke ontkenningen of bagatelliseringen voor. Denk aan de Armeense genocide, de omvang en ernst van de slavernij, of het goedpraten van misdrijven tegen de bevolking door communistische regimes.
Het ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid wordt wel aangeduid met revisionisme. Deze term is niet precies genoeg. Het (historisch) revisionisme is op zichzelf namelijk niet anders dan onderzoek door historici met als doel de geschiedschrijving te herzien aan de hand van nieuw ontdekte feiten, met informatie die minder vervorming of vertekening bevat, of met preciezere informatie. Historisch revisionisme is in deze zin een algemeen geaccepteerd doel van geschiedkundige studies.
In onderscheid van dit (historisch) revisionisme, dat slechts een wetenschappelijk doel heeft, kan men als het gaat om het welbewust ontkennen of extreem minimaliseren van historische gebeurtenissen, beter spreken van negationisme. Deze laatste term zal verder in deze toelichting worden gebruikt en doelt niet alleen op ontkenningen van de misdrijven van Nazi-Duitsland, maar ook op het ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid in zijn algemeenheid.
Een oogmerk van het negationisme kan zijn om bepaalde extremistische opvattingen (rechtsextremisme, linksextremisme, moslimextremisme) tot een bespreekbare politieke stroming te maken. Als de volkerenmoord of misdrijven tegen de mensheid, in naam van een extremistische stroming begaan, immers ‘niet, of niet in die mate’ zouden hebben plaatsgevonden, is de extremistische stroming zelf kennelijk ook niet zo verwerpelijk. Daarmee kan een klimaat ontstaan waarin discriminatie als zodanig een bespreekbare optie is of wordt.
Wat het negationisme zo ernstig maakt is dat de uitingen daarvan (ontkenningen, het bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen) in de regel welbewust worden gedaan, terwijl men beter weet of beter had moeten weten. Men weet wel degelijk dat de ontkende misdrijven hebben plaatsgevonden, maar ze worden niettemin ontkend. Voor de direct betrokkenen, zoals slachtoffers of hun nabestaanden, wordt een en ander hiermee extra pijnlijk. Waar onwetendheid al pijnlijk genoeg kan zijn, is een opzettelijke verdraaiing van de feiten niet anders te beschouwen dan als een buitengewoon discriminerende bejegening. De bevolkingsgroepen die voorwerp zijn van negationistische uitingen worden door de ontkenning (bagatellisering, enzovoorts) daadwerkelijk geraakt. De volkerenmoord of misdrijven tegen de menselijkheid zijn begaan tegen mensen, omdat zij tot een bepaalde bevolkingsgroep zijn gerekend. Het vervolgens ontkennen, bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen daarvan is vooral daarom voor de slachtoffers en hun nabestaanden diep kwetsend.
Negationistische uitingen staan doorgaans niet op zichzelf, maar worden nadrukkelijk gedaan met een bepaald doel voor ogen, namelijk het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid of hun nabestaanden.
De omstandigheid dat negationisme is gekoppeld aan of is ingegeven door dergelijke doeleinden, maakt openlijke negationistische uitingen in beginsel strafwaardig. Met andere woorden, het is vooral de combinatie van de welbewuste verdraaiing van de feiten, en het beoogde doel daarvan (het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid) die negationistische uitingen tot een ernstig feit maakt dat in beginsel strafwaardig moet worden geacht.
Het is deze omstandigheid die indiener dezes doorslaggevend acht tegenover de mogelijke tegenwerping, dat negationisme weliswaar moreel verwerpelijk en onzinnig is, maar dat dit desondanks onvoldoende grond is voor expliciete strafbaarstelling. We moeten in rekening brengen dat negationististische uitingen, indien niet afdoende bestreden, tot een klimaat kunnen leiden waarin de grondwettelijke rechten en vrijheden van delen van de bevolking daadwerkelijk gevaar lopen.
Het doel van dit initiatiefvoorstel is om expliciet in de strafwaardigheid van negationistische uitingen te voorzien.
Het past een democratische rechtsorde immers om ook in wettelijke zin voldoende weerbaarheid te betonen tegen uitingen die inherent antidemocratisch zijn, in die zin dat zij bedoeld zijn om de rechten en vrijheden van anderen te niet te doen.
Dit voorstel van wet is niet bedoeld om de vrijheid van meningsuiting (‘het vrije debat’) te beperken. Meningsverschillen moeten kunnen worden uitgevochten; het debat kan en mag – waar nodig op het scherp van de snede – gevoerd worden. Dat geldt niet het minst voor het wetenschappelijk debat waarop paragraaf 8 nader in gaat.
In een samenleving waarin mensen, opvattingen en religies en levensovertuigingen verschillen, zijn tolerantie en bereidheid tot dialoog basiswaarden op zichzelf. Daarover kan dus niet onderhandeld worden. Wie deel wil nemen aan de Nederlandse samenleving en de Nederlandse rechtsstaat, zal tenminste die tolerantie jegens andersdenkenden moeten opbrengen. Maar tolerantie en bereidheid tot dialoog zijn uit de aard der zaak wel tweerichtingverkeer. Ze brengen verplichtingen met zich mee als het gaat om de uitoefening van de vrijheidsrechten. De internationale mensenrechtendocumenten zijn hierover duidelijk.
Indiener dezes vindt hierin een grond temeer om, zeker in een tijd waarin het meer dan ooit communis opinio is dat heikele onderwerpen bespreekbaar moeten zijn, duidelijk te stellen dat negationistische uitlatingen die kennelijk slechts zijn bedoeld om te beledigen en te discrimineren, om haat, geweld en verdeeldheid te zaaien, ontoelaatbaar moeten worden geacht. Het strafrecht, als ultimum remedium, kan hierbij niet achterblijven.
2. Hoofdlijnen wetsvoorstel
Dit wetsvoorstel beoogt te komen tot een expliciete strafbaarstelling van negationistische uitingen die opzettelijk in de openbaarheid worden gebracht.
Het wetsvoorstel sluit aan op artikel 137d lid 1 Sr, waarin het in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, wordt strafbaar gesteld. Daarnaast is er een relatie met de artikelen 137c en 137e Sr.
De aanvulling, in de vorm van een nieuw in te voegen artikel 137da, houdt in de strafbaarstelling van het in de openbaarheid (mondeling, bij geschrift of afbeelding of via internet) ontkennen of op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid met het oogmerk aan te zetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- en homoseksuele gerichtheid. Het tweede lid van het voorgestelde artikel stelt degene strafbaar die deze feiten pleegt, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn gedefinieerd in de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof. De voorgestelde bepaling zoekt daar expliciet aansluiting bij.
Het wetsvoorstel kan, voor zover de strafbaar te stellen uitingen via het internet of andere elektronische netwerken worden begaan, mede worden gezien als een uitwerking van het aanvullend Protocol bij het Verdrag inzake de bestrijding van strafbare feiten verbonden met elektronische netwerken, betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen (verder te noemen: Protocol) dat ten doel heeft dat elke Partij bij dit Protocol, wetgevende en andere maatregelen neemt om het publiekelijk verspreiden van racistisch en xenofobisch materiaal via een computersysteem tegen te gaan (artikel 3 Protocol). Deze strafbaarstelling kan zich mede uitstrekken tot ontkenning, grove bagatellisering, goedkeuring of rechtvaardiging van volkerenmoord of van misdrijven tegen de menselijkheid (artikel 6 Protocol). Paragraaf 10 gaat nader op het Protocol in.
Tenslotte zij in dit verband nog gewezen op het kaderbesluit tot vaststelling van het Europees aanhoudingsbevel van 13 juni 2002 (2002/584/JBZ) inzake regels met betrekking tot de procedures van overlevering tussen de Lidstaten van de EU. De lijst van strafbare feiten waarop dit kaderbesluit van toepassing is omvat onder meer racisme en vreemdelingenhaat. Door aanneming van het voorliggende wetsvoorstel zal duidelijker worden welke gedragingen onder racisme en vreemdelingenhaat worden verstaan.
3. Huidige regelgeving en rechtspraak
Ondanks het ontbreken van een expliciete Nederlandse strafbaarstelling van negationisme, heeft de Hoge Raad in 1987 geoordeeld dat het ontkennen van de holocaust in omstandigheden onder het discriminatieverbod valt.
Siegfried Verbeke, een beruchte holocaustontkenner, is begin jaren negentig veroordeeld voor het verspreiden van materiaal waarin de holocaust ontkend werd. Verbeke had dergelijk materiaal ongevraagd toegestuurd aan scholen, bibliotheken en particulieren met een Joods klinkende achternaam. Het LBR, de Anne Frank Stichting, het CIDI en het Overlegorgaan Joden en Christenen besloten daartegen stappen te ondernemen. In een kort geding verbood de rechter verdere verspreiding. In 1995 werd Verbeke veroordeeld wegens belediging op grond van artikel 137c Sr en wegens het verspreiden van discriminatoire uitlatingen op grond van artikel 137e Sr. De Hoge Raad bevestigde de uitspraak van het Hof Den Haag van 2 mei 1996, waarmee aangenomen kan worden dat de ontkenning van de holocaust in beginsel in strijd is met de discriminatieverboden. Het Hof van Beroep van Antwerpen (België) heeft op 14 april 2005 Verbeke op vergelijkbare gronden veroordeeld tot een gevangenisstraf van een jaar en een geldboete van 2.500 euro wegens het ontkennen van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime heeft plaatsgevonden.
Andere rechterlijke uitspraken hebben uitgewezen dat het in bepaalde omstandigheden onder de huidige regelgeving mogelijk is zelfs een politieke partij te verbieden.
4. Strafbaarstelling negationisme
Met inachtneming van hetgeen reeds mogelijk is, wordt niettemin van verschillende zijden een expliciete vastlegging van strafbaarstelling van openlijke negationistische uitingen bepleit.
De Permanente Commissie Meijers heeft in enkele adviezen met betrekking tot het ontwerp-Kaderbesluit bestrijding racisme en vreemdelingenhaat er op aangedrongen de bestaande vaste jurisprudentie van de Hoge Raad betreffende de strafbaarstelling van de ontkenning en vergoelijking van genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en de holocaust, te codificeren.
In de JBZ Raad is geen overeenstemming bereikt over het ontwerp Kaderbesluit bestrijding racisme en vreemdelingenhaat. Het kabinet heeft de Kamer echter bij verschillende gelegenheden laten weten in te kunnen stemmen met dit ontwerp, dat – voor zover voor het onderhavige wetsvoorstel van belang - evenals het Protocol een zelfstandige strafbaarstelling bevat van de publieke ontkenning, grove trivialisering en vergoelijking van genocide en misdrijven tegen de menselijkheid, evenals de ontkenning en grove trivialisering van de holocaust (artikel 1, c en d).
Het Landelijk Bureau ter bestrijding van Rassendiscriminatie (LBR) heeft in een brief van 25 november 2002 aan de minister van Justitie inzake hetzelfde concept EU-Kaderbesluit onder de aandacht gebracht dat het wenselijk is publiekelijk geuite beledigingen of dreigementen uit racistische of xenofobe motieven in alle lidstaten van de EU strafbaar te stellen en meent, wat Nederland betreft, dat wettelijke vastlegging daarvan de voorkeur verdient boven het houvast dat de jurisprudentie op dit moment terzake reeds biedt. Deze opvatting van het LBR is uitgebracht tegen de achtergrond van de wens om ook overigens Europabreed te kunnen optreden tegen uitingen van racisme en vreemdelingenhaat.
In de inleiding van deze memorie is al aangegeven dat in het bijzonder de omstandigheid dat negationistische uitingen doorgaans niet op zichzelf staan, maar in verband staan met het wegzetten / beledigen / discrimineren / marginaliseren van de slachtoffers van deze misdrijven tegen de mensheid of hun nabestaanden, de rechtvaardiging vormt voor de expliciete strafbaarstelling van negationisme. De bestaande wetgeving dient daartoe te worden aangevuld.
5. Andere landen
De Belgische wet stelt een gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar op het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd. Een uitbreiding van de Belgische wetgeving conform het onderhavige wetsvoorstel is in voorbereiding.
De wetgeving in Oostenrijk richt zich op het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd, mits dergelijke uitingen toegankelijk zijn voor veel mensen. Onder dezelfde strafbaarstelling valt negationisme ten aanzien van andere misdrijven tegen de menselijkheid. De strafmaat is zwaarder dan in België, namelijk 1 tot 20 jaar gevangenisstraf.
In Zwitserland is het strafbaar volkerenmoorden of andere misdrijven tegen de menselijkheid te loochenen, te rechtvaardigen of te bagatelliseren met als motief te discrimineren.
Frankrijk stelt strafbaar het betwijfelen van het plaatshebben van misdrijven tegen de menselijkheid die zijn begaan door leden van een criminele organisatie, met als strafmaat één maand tot één jaar vrijheidsstraf. In aanvulling daarop en in aanvulling op de eerdere expliciete erkenning van de Armeense genocide is daarnaast op dit moment in het Franse parlement een wet aanhangig waarin het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar wordt gesteld. Vermoedelijk zal hierover in het najaar van 2006 worden gestemd.
Duitsland bestraft het ontkennen, minimaliseren of goedkeuren, in openbaarheid of beslotenheid, van de misdrijven tegen de menselijkheid van het nationaal-socialistische regime met een gevangenisstraf tot vijf jaar.
In Spanje staat het ontkennen of minimaliseren van genocide, dan wel het steunen van regimes of instituties die genocide voorstaan, onder een strafbedreiging van één tot twee jaar vrijheidsstraf.
Tenslotte kent Luxemburg expliciete wetgeving tegen de holocaust-ontkenning.
6. Resumerend
1. De omstandigheid dat negationisme gekoppeld is aan, dan wel ingegeven is door verwerpelijke doeleinden, zoals het discriminerend bejegenen van personen of bevolkingsgroepen, maakt openlijke negationistische uitingen in beginsel strafwaardig. Personen en bevolkingsgroepen verdienen daartegen bescherming.
2. Een weerbare democratie behoort zich krachtig te kunnen opstellen tegen negationistische uitingen die als doel hebben opvattingen van extremistische politieke stromingen een podium te verschaffen.
3. Een expliciete strafbaarstelling van negationisme is een krachtig signaal zowel naar mogelijke slachtoffers als naar potentiële daders.
4. Meerdere Europese landen zijn Nederland hierin voorgegaan.
5. Het Protocol tot strafbaarstelling van racisme en vreemdelingenhaat via computersystemen kent de mogelijkheid van expliciete strafbaarstelling van negationisme. Indiener dezes vat deze mogelijkheid op als een aansporing (zie ook paragraaf 10) om een en ander in de Nederlandse strafwet vast te leggen.
7. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid
De voorgestelde strafbaarstelling van openlijk en opzettelijk negationisme zoekt aansluiting bij de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof, die op hun beurt hun oorsprong hebben in artikel 6 van het Statuut van het Internationale Militaire Tribunaal bij het Verdrag van Londen van 8 april 1945. In het Statuut van het Strafhof worden respectievelijk genocide (artikel 6) en misdrijven tegen de menselijkheid (artikel 7) gedefinieerd.
Volkerenmoord of genocide omvat een reeks van misdrijven, zoals moord of verminking met als doel een bevolkingsgroep te vernietigen. De term wordt onder meer algemeen toegepast op de georganiseerde moord door Nazi Duitsland op 6 miljoen Joden en honderdduizenden Roma, homoseksuelen en gehandicapten tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1951 nam de VN een conventie tegen genocide aan.
Volgens artikel 6 van het Statuut van het Internationale Strafhof wordt onder volkerenmoord verstaan het stelselmatig doden, het veroorzaken van ernstige schade, het frustreren van de levensvoorwaarden om de feitelijke uitroeiing te bewerkstelligen, het nemen van maatregelen bedoeld om geboortes te voorkomen en het gedwongen transporteren van kinderen uit de ene populatie naar een andere populatie. Dit alles met het oogmerk de betreffende natie, ras, volk of religieuze groep geheel of gedeeltelijk uit te roeien.
De term misdrijven tegen de menselijkheid moet niet verstaan worden als misdrijven tegen de 'menselijke natuur’ waar – idealiter – mededogen en redelijkheid bij past, maar moeten gezien worden als handelingen die de menselijke waardigheid aantasten.
Volgens artikel 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof spreekt men van ‘misdrijven tegen de menselijkheid’, als een reeks van gruwelijkheden, zoals moord, uitsluiting, slavernij, deportatie, marteling en verkrachting, wordt begaan als onderdeel van een wijdverspreide of systematische aanval tegen een bepaalde populatie. Ook artikel 6 van het Statuut van het Internationale Militaire Tribunaal bij het Verdrag van Londen beschrijft de term misdrijven tegen de menselijkheid (crimes against humanity).
Voorts zij er op gewezen dat ook de in 2003 van kracht geworden Wet Internationale misdrijven definitiebepalingen bevat waaruit kan worden opgemaakt wat onder respectievelijk genocide (volkerenmoord) of misdrijven tegen de menselijkheid wordt verstaan. De desbetreffende artikelen 3 en 4 van deze wet zijn overigens geënt op de vergelijkbare bepalingen uit het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof.
In omstandigheden kan sprake zijn van onduidelijkheid of een bepaalde gebeurtenis al dan niet onder het begrip volkerenmoord of misdaad tegen de menselijkheid in de zin van het Statuut van Rome valt, ondanks de op zichzelf heldere omschrijvingen terzake in de artikelen 6 en 7 van dit Statuut en vergelijkbare bepalingen in andere regelingen. Voor de vraag of een uiting van negationisme overigens onder het bereik van de artikelen 6 en 7 valt, kan voorts een aanknopingspunt gevonden worden bij de jurisprudentie van het Strafhof zelf, dan wel andere, daarmee te vergelijken Strafhoven, zoals het Joegoslavië Tribunaal. Daarnaast is van belang bestendige nationale rechtspraak met betrekking tot onder meer de ontkenning van de holocaust (zie paragraaf 4); alsmede de communis opinio met betrekking tot bepaalde gebeurtenissen. Deze communis opinio kan gevonden worden in gezaghebbende wetenschappelijke publikaties, maar bijvoorbeeld ook tot uiting komen in uitspraken van het Nederlandse parlement of het Europees Parlement. Zo heeft het Europees Parlement vanaf 18 juli 1987 diverse malen het begrip ‘genocide’ van toepassing verklaard op de zgn. Armeense volkerenmoord van 1915; zie onder meer de Resolutie van het Europees Parlement over de start van de onderhandelingen met Turkije. Diverse andere parlementen in Europa en daarbuiten hebben zich vergelijkbaar uitgelaten. Gelet daarop kan worden aangenomen dat, wat het begrip volkerenmoord (of misdrijven tegen de menselijkheid) betreft, behalve de holocaust in elk geval de massamoorden op Armenen in het Ottomaanse Rijk (1915) , andere christelijke minderheden in het Ottomaanse Rijk in dezelfde periode, op Tutsi’s in Rwanda (1997) en op bepaalde bevolkingsgroepen in het voormalige Joegoslavië, zoals moslims daaronder vallen.
Er is van af gezien om ook de in artikel 8 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof gedefinieerde ‘oorlogsmisdrijven’ in het wetsvoorstel op te nemen.
Er bestaat een juridische traditie, die al zeker vier eeuwen oud is, inzake de zogenaamde rechtvaardige oorlog, dat is een oorlog die gevoerd wordt om een groot gevaar af te wenden of om een bevolking van onderdrukking te bevrijden. Volgens VN-normen is echter ook in een ‘rechtvaardige’ oorlog lang niet alles toegestaan: bepaalde wapens zijn altijd verboden, zoals landmijnen. Oorlogsmisdrijven zijn schendingen van de Geneefse verdragen. In het gemeenschappelijke artikel 3 van de Geneefse verdragen betreffende het humanitaire oorlogsrecht, uit 1949, staan daden opgesomd die altijd verboden zijn, ook als het om een niet-internationaal conflict gaat. Die daden zijn onder meer: marteling, verminking, lijfstraffen, het nemen van gijzelaars, daden van terrorisme, 'schendingen van de menselijke waardigheid' waaronder verkrachting en gedwongen prostitutie, plundering en terechtstellingen zonder proces. Op zichzelf zijn ook oorlogsmisdrijven derhalve uitermate ernstig van aard.
De reden dat er niettemin van is afgezien ook de ontkenning (bagatellisering, enzovoorts) van oorlogsmisdrijven strafbaar te stellen in dit wetsvoorstel is gelegen in de omstandigheid dat de voorgestelde bepaling ziet op het ontkennen (enzovoorts) van handelingen van volkerenmoord of misdrijven tegen de menselijkheid met als oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen mensen wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht of hetero- en homoseksuele gerichtheid, dan wel in de kennelijke wetenschap dat daarmee mensen of groepen wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht of hetero- en homoseksuele gerichtheid worden beledigd. Handelingen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid hangen, blijkens de bepalingen van artikel 6 en 7 van het Statuut van het Strafhof, inhoudelijk samen met deze discriminatiegronden. Met andere woorden, het motief voor deze handelingen houdt veelal verband met discriminatie van groepen mensen. Voor oorlogsmisdrijven is die inhoudelijke samenhang niet een gegeven. Het is derhalve minder relevant de ontkenning (enzovoorts) van oorlogsmisdrijven onder het bereik van dit wetsvoorstel, omdat ook op dit punt het oogmerk om te discrimineren, te beledigen, of aan te zetten tot haat of geweld zal ontbreken.
De voorgestelde bepaling sluit op deze wijze ook beter aan op vergelijkbare regelingen in andere Europese landen, waar deze zich doorgaans eveneens beperken tot handelingen van volkerenmoord (in een aantal gevallen zelfs alleen de misdaden van het nazi-regime) en misdrijven tegen de menselijkheid. Ook het Protocol (zie paragraaf 10) spreekt alleen over volkerenmoord en misdaden tegen de menselijkheid.
8. Wetenschappelijk debat
Er bestaat over sommige volkerenmoorden en misdrijven tegen de menselijkheid discussie over de precieze gang van zaken. Zoals in de inleiding bij deze toelichting is betoogd, historisch revisionisme is als zodanig niet verwerpelijk.
Geschiedkundigen behoren open te staan voor de mogelijkheid dat de geschiedenis, zoals die traditioneel wordt verteld, misschien niet helemaal accuraat is en dus onderworpen kan worden aan een herziening. Historisch revisionisme is in deze zin een algemeen geaccepteerd deel van geschiedkundige studies. In die zin moet er altijd ruimte zijn voor het wetenschappelijke debat. Tussen een domweg ontkennen van een bepaalde gebeurtenis, zoals de holocaust, en het zonder meer overnemen van een bepaalde historische visie zit ook in wetenschappelijke zin nogal wat ruimte. Er moet derhalve gelegenheid blijven bestaan om het te hebben over omvang en aanleiding, alsmede de precieze toedracht van een volkerenmoord die in het verleden heeft plaatsgevonden.
Cruciaal daarin is echter de vraag vanuit welke motieven in een wetenschappelijke publicatie bij bepaalde gebeurtenissen, zoals volkerenmoord of andere misdrijven tegen de menselijkheid, vragen worden gezet. De context waarin een bepaalde uitlating wordt gedaan is dan van belang om te bepalen wanneer sprake is van het vrije wetenschappelijke debat en wanneer een uitlating enkel of overwegend ingegeven is vanuit racistische en discriminerende motieven. Bijvoorbeeld: ook een serieus ogende publicatie op een site die expliciet door neonazi’s wordt onderhouden, zal niet snel onder de wetenschappelijke uitzondering geacht kunnen worden te vallen. Om die reden bevat de voorgestelde bepaling in het eerste lid het bestanddeel ‘met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld’, waarmee ook een koppeling is gelegd met artikel 90quater van het Wetboek van Strafrecht, en in het tweede lid het bestanddeel ‘terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden’ dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt.
Het voorliggende wetsvoorstel dwingt alzo tot zorgvuldigheid in publieke uitlatingen waarin erkende volkerenmoorden of misdrijven tegen de menselijkheid ter sprake komen.
9. Afweging met andere grondrechten
Bij expliciete strafbaarstelling van negationistische uitingen kunnen in concrete gevallen de belangen die deze bepaling beoogt te beschermen botsen met de belangen die worden beschermd door grondwettelijk vastgelegde vrijheidsrechten zoals de artikelen 6 en artikel 7 Grondwet en de artikelen 10 en 11 EVRM.
Het kader waarbinnen wordt vastgesteld of een beroep op de vrijheid van meningsuiting of de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging faalt, omdat sprake is van strafbare uitingen, wordt gevormd door de gerechtelijke uitspraken die betrekking hebben op de huidige, reeds vastgelegde strafrechtelijke non-discriminatie artikelen 137c tot en met 137g Sr. Analyse daarvan levert het volgende op. Het beroep op deze vrijheidsrechten wordt niet gehonoreerd als de uitlating het oogmerk heeft te krenken, dan wel, alles in aanmerking nemende, redelijkerwijs niet anders dan als krenkend kan worden opgevat, bijvoorbeeld door de bewoordingen van de uitlating, met inachtneming van de context waarin de uitlating is gedaan. De vrijheid van meningsuiting of van godsdienst wordt tevens overschreden als wordt opgeroepen tot geweld en discriminatie.
Minister Hirsch Ballin van justitie heeft in 1991 in de Tweede Kamer bij de verdediging van zijn wetsvoorstel tot uitbreiding van de bepalingen inzake het tegengaan van discriminatie gezegd dat er sprake moet zijn van een krenken. In de toelichting bij wat werd bedoeld met ''discriminatie'' in gevolge artikel 90quater Sr sprak hij over het diskwalificerende element in de uitlating of handeling. Ook het commentaar van Noyon-Langemeijer-Remmelink op artikel 90quater Sr wijst in deze richting.
Toegepast op het onderhavige voorstel betekent dit het volgende. Het voorstel beoogt het strafbaar stellen van het ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid. Een strafbare uitlating op dit terrein kan sneller worden aangenomen naarmate de uitlating in zichzelf niet anders dan als krenkend kan worden opgevat, dan wel naarmate redelijkerwijs moet worden aangenomen dat discriminerende of racistische motieven (mede) de drijfveer voor de uitlating hebben gevormd. De context van de uitlatingen is dus ook hier van belang. Gelet op de historie en gelet op de rol die de holocaustontkenning speelt in bepaalde negationistische kringen en gelet op de samenhang daarvan met antisemitisme in zijn algemeenheid, zal een dergelijke uitlating vrij snel onder het bereik van de voorgestelde bepaling vallen.
Bij de afweging die de rechter maakt in geval van een concrete, mogelijk discriminerende uitlating is voorts van belang of de uitlating onderwerp uitmaakt van een publiek debat. Vaste jurisprudentie van het EHRM wijst onder meer uit dat een verbod op een afwijkende visie als zodanig snel een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting kan betekenen. Volgens het Hof mag een publieke discussie, ‘the bedrock of any democratic system’ niet te veel worden gemuilkorfd omdat het gevaar dreigt dat daarmee de ontwikkeling van de democratie kan worden ingeperkt. Ook hier (zie ook de voorgaande paragraaf) is de bedoeling van de uitlating van belang. Schokkende, kwetsende of storende opvattingen als zodanig kunnen tot het publieke debat behoren. In de context waarbinnen deze uitlatingen worden gedaan, kan evenwel worden aangenomen dat zij uitsluitend of mede worden gedaan om de rechten en vrijheden van anderen teniet te doen of aan te tasten.
Daar mogen vrijheidsrechten niet voor worden gebruikt of, beter gezegd, misbruikt. Vrijheidsrechten worden in het algemeen ingekaderd door de misbruikbepaling ex artikel 17 EVRM, die stelt dat de in het verdrag opgenomen rechten en vrijheden niet mogen worden gebruikt om daarmee de rechten en vrijheden van anderen bewust aan te tasten. Indien de vrijheid van meningsuiting wordt gebruikt om de goede naam of de rechten van anderen te schaden, zoals is bepaald in artikel 10 lid 2 van het EVRM, kan zij worden opgeheven of leidt zij tot sancties. Plegers van racistische of xenofobe delicten kunnen zich dus niet zonder meer op de bescherming van de vrijheid van meningsuiting beroepen om aan gerechtelijke vervolging te ontkomen.
10. Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen
Het onderhavige voorstel kan, wat indiener dezes betreft, mede worden gezien als een uitwerking van het Protocol bij het Verdrag betreffende de strafbaarstelling van handelingen van racistische of xenofobische aard, verricht via computersystemen.
Dit Protocol is een aanvulling op dit Verdrag. Vanuit bezorgdheid over de toename van racistische en xenofobische propaganda via met name het internet is dit Protocol, onder de vlag van de Raad van Europa op 28 januari 2003 te Straatsburg tot stand gekomen. Ruim 20 Lidstaten van de Raad van Europa hebben het Protocol inmiddels ondertekend; enkele Lidstaten hebben het Protocol ook al geratificeerd.
Het Verdrag inzake de bestrijding van strafbare feiten verbonden met elektronische netwerken (Trb. 2004, 290) vergroot de mogelijkheden ter bestrijding van misdrijven die met behulp van computertechnologie worden begaan of die gericht zijn tegen de werking van computersystemen en netwerken.
Het Protocol bij het Verdrag dringt in het algemeen aan op wetgevende en andere maatregelen tegen de via het internet of andere computersystemen gedane verspreiding van bedreigingen, beledigingen, enzovoorts, met een xenofobische of racistische inslag. Daarnaast bevat het Protocol in artikel 6 de aanbeveling om maatregelen te nemen tegen ontkenning, bagatellisering, goedkeuring of rechtvaardiging van volkerenmoord of misdaden tegen de menselijkheid.
De Nederlandse wetgeving kan geacht worden in beginsel voldoende in overeenstemming te zijn met de bepalingen uit het Verdrag en uit het Protocol. Hierbij zij evenwel opgemerkt dat de strafwet op dit moment niet voorziet in een expliciete strafbaarstelling van ontkenning, bagatellisering, enzovoorts van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid. Het Protocol kent een dergelijke expliciete strafbaarstelling wel (zie artikel 6), maar verplicht hiertoe niet (zie artikel 6, tweede lid). Indiener dezes meent dat het van belang is om hierin wél te voorzien, om redenen die eerder in deze toelichting zijn vermeld. Voorts zij er op gewezen dat het ondertekenen van het Protocol geen vrijblijvende zaak kan zijn. Zoals in de preambule van het Protocol vermeld: er is een klemmende noodzaak ‘zorg te dragen voor een volledige en doeltreffende verwezenlijking van alle mensenrechten zonder discriminatie of onderscheid…’ en daartoe is het van belang te voorzien – met inachtneming van de gevestigde belangen met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting - in een ‘doeltreffende bestrijding van handelingen van racistische en xenofobische aard’. Strafbaarstelling van negationisme draagt, gelet hierop, bij aan een heldere en consistente regelgeving op dit terrein.
11. Artikelsgewijze toelichting
Na artikel 137d wordt een nieuw artikel toegevoegd.
Dit nieuwe artikel 137da stelt in het eerste lid strafbaar het in de openbaarheid (mondeling, bij geschrift of afbeelding) ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen een individu of groep van individuen, op grond van ras, godsdienst of levensovertuiging of hetero- en homoseksuele gerichtheid. Het tweede lid van dit artikel stelt strafbaar hij die in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, handelingen van volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid ontkent, op grove wijze bagatelliseert, goedkeurt of rechtvaardigt, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij daarmee een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid beledigt.
Op overtreding van de bepaling staat een gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of een geldboete van de derde categorie. Daarmee wordt aansluiting gezocht bij de strafbedreiging in de overige discriminatiebepalingen (artikel 137c tot en met 137g Sr).
Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn gedefinieerd in de artikelen 6 en 7 van het Statuut van Rome inzake het Internationale Strafhof. Een toelichting op de verschillende bestanddelen uit deze Statuten is te vinden in paragraaf 7 van de memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel.
In aansluiting op deze paragraaf 7 kan nog worden opgemerkt dat de ontkenning (grove bagatellisering, enzovoorts) feiten en omstandigheden betreft waarvan geldt dat de vraag óf zij hebben plaatsgevonden, op zichzelf genomen in redelijkheid niet gesteld kan worden. Het is met andere woorden evident dat de ontkenning (grove bagatellisering, enzovoorts) de feiten geweld aan doet.
In artikel 137c Sr is al strafbaar gesteld het zich in de openbaarheid, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen wegens hun ras, godsdienst, levensovertuiging of hetero- en homoseksuele voorkeur. Daarnaast stelt artikel 137d Sr strafbaar het aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid. In artikel 137e Sr is het openbaar maken en ongevraagd toesturen van discriminerende of haatzaaiende publicaties strafbaar gesteld.
Het nieuwe artikel 137da moet gezien worden als een aanvulling op deze drie bepalingen. Het doel ervan is buiten enige twijfel te stellen dat negationistische uitingen strafbaar moeten worden geacht en een duidelijk signaal af te geven aan de samenleving welk type uitingen als strafbaar negationisme moet worden gezien.
Teneinde strafbare uitingen van negationisme te onderscheiden van – bijvoorbeeld – discussies over historische gebeurtenissen die tot het wetenschappelijk debat moeten worden gerekend, bevat artikel 137da het bestanddeel dat de uitingen moeten zijn gedaan met het oogmerk aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen persoon of goed van mensen, wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, dan wel in de wetenschap of kennelijke wetenschap dat met deze uitingen mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid worden beledigd.
Artikel 137da kent overigens een soortgelijke structuur als de voorgaande artikelen 137c en 137d, voor wat betreft de bepaling dat alleen beledigingen die in het openbaar zijn geuit, strafbaar zijn gesteld. Negationistische uitingen zijn dus alleen strafbaar indien zij zijn begaan in de openbaarheid, hetzij mondeling, bij geschrift of afbeelding. Publicatie op internet kan beschouwd worden onder het openbaren 'bij geschrift'. Volgens Noyon-Langemijer-Remmelink zijn geschriften en afbeeldingen alle mechanische reproducties van gedachten door woord, prent of beeld. Onder schrift is elk mechanisch weergeven van gedachten in woorden begrepen: zij behoeft niet door pen of potlood te zijn gedaan, maar kan door druk, door snijwerk en elk ander middel worden in het leven geroepen.
Voor een antwoord op de vraag wanneer uitlatingen in het openbaar zijn gedaan kan aansluiting worden gezocht bij de betekenis die de Hoge Raad aan het begrip ‘in het openbaar’ heeft gegeven bij het misdrijf opruiing (art. 131 Sr): ‘In het openbaar’ betekent niet dat de opruiende woorden worden geuit op een openbare plaats; maar dat zij worden geuit onder zodanige omstandigheden en op zodanige wijze, dat zij door het publiek kunnen worden gehoord”.
De uitlatingen moeten dus voor het publiek waarneembaar zijn. Uitingen in de schrijvende pers, of op radio of televisie zijn altijd ‘in het openbaar’. Het toezenden van een boek met voor joden beledigende inhoud aan een klein, select gezelschap is aan te merken als het zich in het openbaar uitlaten over een groep mensen. Daarentegen kan bij interne verspreiding van een conceptrapport niet gesproken worden van het in de openbaarheid brengen. Sinds de wetswijziging van 1992 is in artikel 137e Sr ook het ongevraagd toesturen van voorwerpen met een discriminatoire inhoud strafbaar gesteld.
In twee zaken betreffende ‘extreemrechtse’ uitingen speelde de vraag of uitlatingen op partijvergaderingen in het openbaar waren gedaan. In beide gevallen waren de vergaderingen niet besloten en waren journalisten aanwezig. In een geval werd door de Hoge Raad voldoende bewijs voor openbaarheid aanwezig geacht, in het andere geval niet.
Bij het tweede lid van artikel 137da kan de constructie van het voorwaardelijk opzet worden gebruikt. Het leerstuk van het voorwaardelijk opzet houdt in dat de verdachte zich willens en wetens blootstelt aan de niet als denkbeeldig te verwaarlozen kans, dat hij in strijd met de wet handelt. Hij neemt het gevolg van zijn daden op de koop toe. Of verdachte al dan niet de bedoeling heeft gehad om in strijd met de wet te handelen doet niet terzake.
Daaraan kan nog het volgende worden toegevoegd. Volkerenmoord en misdrijven tegen de menselijkheid zijn buitengewoon ernstige misdrijven, waarbij alleen al de omvang van de misdrijven het voorstellingsvermogen te buiten gaat. Er is – per definitie – sprake van (zeer) grote aantallen slachtoffers. Deze wetenschap op zichzelf al moet redelijkerwijs tot het besef leiden, dat het ontkennen, op grove wijze bagatelliseren, goedkeuren of rechtvaardigen moeilijk anders dan als beledigend kan worden opgevat door de slachtoffers of hun nabestaanden. Dit geldt temeer voor mensen die gewend zijn deel te nemen aan het publieke debat. Van hen mag gevraagd worden zorgvuldig te zijn in hun uitingen.
Het derde lid van artikel 137da is gelijkluidend aan de artikelen 137c, lid 2; 137d, lid 2 en 137g, lid 2 en behoeft hier geen nadere toelichting.
Huizinga-Heringa
Zie ook:
Nieuwsarchief > 2006
december
- 21-12-06 20:15 - ChristenUnie pakt werkloosheid 45-plussers aan
- 21-12-06 15:25 - Voorstel tegen misbruik koopzondag
- 20-12-06 18:02 - Gebrek eindperspectief Nederlandse Antillen en Aruba
- 20-12-06 17:18 - Bijdrage spoeddebat thuiszorg
- 20-12-06 15:54 - Voorkom godsdienstinperking in Roemenië
- 20-12-06 13:23 - ChristenUnie in college Lansingerland
- 20-12-06 11:35 - Bijdrage debat begroting NAAZ 2007
- 19-12-06 21:31 - Maidenspeech Joël Voordewind in bijzijn van minister-president
- 19-12-06 18:45 - ChristenUnie ziet uit naar nieuwe fase kabinetsonderhandelingen
- 19-12-06 17:26 - Bijdrage debat Europese Top
- 18-12-06 17:43 - Minister Veerman luistert met belangstelling naar maidenspeech van Ernst Cramer
- 18-12-06 16:31 - Beperk alcoholreclame!
- 16-12-06 10:00 - Nederland, waarheen?
- 15-12-06 13:03 - Bereidheid ChristenUnie tot onderhandelen
- 15-12-06 11:20 - ‘ChristenUnie inderdaad enige gezinspartij'
- 14-12-06 15:18 - Bijdrage spoeddebat uitvoering motie-Dijsselbloem over opschorten uitzettingen asielzoekers
- 14-12-06 14:56 - Overleg over MEP-subsidies
- 14-12-06 14:50 - Overleg landbouw- en visserijraad
- 13-12-06 16:13 - Rouvoet: “Positieve keuze voorwaarde voor verkenning”
- 13-12-06 11:53 - ChristenUnie steunt motie van afkeuring
- 13-12-06 09:03 - Gebrek aan Europese visie oorzaak onvrede
- 13-12-06 08:56 - Rouvoet populair onder PKN-dominees
- 13-12-06 07:59 - Rouvoet heeft spijt van aanbevelen boek Pieter Bos
- 12-12-06 15:44 - Geen afstandsbediening vanuit Brussel
- 12-12-06 15:43 - Debat over Reach
- 12-12-06 15:42 - Akkoord Reach; beter half ei dan lege dop
- 12-12-06 15:00 - Bijdrage spoeddebat motie-Dijsselbloem over opschorten uitzettingen asielzoekers
- 12-12-06 14:43 - Overleg over werknemers uit nieuwe EU-lidstaten
- 12-12-06 14:41 - Bijdrage debat begroting VROM 2007
- 12-12-06 09:04 - Euro-5 normen in Nederland vervroegd nodig
- 11-12-06 18:42 - Hazenlip mag nooit reden voor een abortus zijn
- 11-12-06 16:58 - Start campagne tegen roken in auto's met kinderen
- 11-12-06 11:59 - Train de trainer is afgerond
- 11-12-06 11:53 - Minister de Geus prijst Inclusief
- 09-12-06 13:31 - Christelijk-sociale visie breder gedragen in Europa
- 09-12-06 00:42 - EU-gat christelijke politiek gevuld
- 08-12-06 11:10 - Spectaculaire opkomst ChristenUnie
- 07-12-06 11:39 - Motie asielbeleid (ChristenUnie Zwartewaterland) aangenomen
- 06-12-06 11:46 - Bijdrage debat verkiezing Kamervoorzitter
- 06-12-06 11:24 - De brief van Verdonk
- 05-12-06 11:32 - Bijdrage begroting LNV 2006
- 05-12-06 10:48 - Energiecompensatie voor wie écht in de kou zit
- 04-12-06 16:45 - Vragen over verbetering medicatieveiligheid
- 04-12-06 13:00 - Henk Geurts overleden
- 02-12-06 13:33 - Politieke moraliteit en coalitievorming
- 01-12-06 15:44 - Vaste koers ChristenUnie generaal pardon
november
- 30-11-06 14:02 - Bijdrage spoeddebat generaal pardon
- 30-11-06 13:16 - ChristenUnie wil APK voor medicijngebruik
- 29-11-06 18:25 - Verantwoordelijkheid nemen in complexe situatie
- 27-11-06 17:05 - ChristenUnie Leeuwarden initieert in kaart brengen kerk en moskee
- 27-11-06 16:21 - Primeur Enschede met zwangerschapsverlof raadslid
- 25-11-06 11:10 - ChristenUnie rukt op in Brabant
- 25-11-06 10:07 - Verkennende fase wenselijk
- 24-11-06 15:37 - Historische doorbraak ChristenUnie in Limburg
- 24-11-06 14:54 - ChristenUnie wint eerste zetel in Binnenmaas
- 23-11-06 09:49 - Een mooi verkiezingsresultaat
- 23-11-06 01:46 - Rouvoet ziet kansen voor regeringsdeelname
- 21-11-06 18:02 - ChristenUnie staat dichtst bij voorkeur kiezer
- 21-11-06 16:13 - Het politieke landschap volgens Kieskompas
- 21-11-06 16:03 - VolkskrantBanen.NL: André Rouvoet ideale lijsttrekker
- 21-11-06 11:47 - Rouvoet: Zegen niet hetzelfde als succes
- 21-11-06 09:40 - André Rouvoet: appèl aan de politiek
- 21-11-06 09:35 - Joël Voordewind wint debat christelijke partijen
- 20-11-06 17:41 - Open brief: Vaste grond voor de zwevende kiezer
- 20-11-06 15:58 - Beschilderde stembus
- 18-11-06 20:51 - Rouvoet: goed armoedebeleid lost knelpunten op en biedt kansen
- 18-11-06 20:10 - Uit het hart gegrepen: de campagne van lantaarndrager Rita Klapwijk (nr. 29)
- 18-11-06 19:36 - ChristenUnie: regeren mag, maar hoeft niet
- 18-11-06 19:28 - Zwolse vrienden in Haagse politiek
- 18-11-06 19:17 - Groene Rouvoet fietst door rijwielstad Houten
- 18-11-06 14:00 - Verkiezingsmanifestatie Rogier Havelaar Tilburg
- 18-11-06 10:12 - Gepraat over optimisme zie ik als verkiezingsretoriek
- 17-11-06 18:36 - „Nederlandse militairen geen haar beter”
- 17-11-06 17:40 - Mijn Nederland in vijf foto’s
- 17-11-06 17:35 - Rouvoet gruwt van minderheidskabinet
- 17-11-06 17:31 - Begeerd als coalitiepartner
- 17-11-06 17:06 - Doe de groeten aan André
- 17-11-06 10:00 - Debat Rogier Havelaar Utrecht
- 16-11-06 19:59 - ChristenUnie presenteert banenpakket
- 16-11-06 18:50 - ChristenUnie Radio
- 16-11-06 17:14 - ChristenUnie populair bij jongeren
- 16-11-06 14:42 - 'Rouvoet beste politicus'
- 16-11-06 11:45 - Gastles Rogier Havelaar Waddinxveen
- 15-11-06 17:11 - Slob voelt zich als vis in water in onderwijsdebat
- 15-11-06 13:28 - Debat over situatie in Gaza
- 15-11-06 13:26 - André Rouvoet in FOK! Lijsttrekkersenquête 2006
- 15-11-06 12:44 - Speciale editie verkiezingsprogramma ChristenUnie
- 15-11-06 08:21 - Rouvoet: Verdonk jokt over PvdA
- 15-11-06 00:00 - Debat Rogier Havelaar Hilversum
- 14-11-06 18:17 - Kwik in handgemaakte barometers blijft toegestaan
- 14-11-06 17:28 - ChristenUnie: seks op tv desnoods verbieden
- 14-11-06 00:00 - Debat Rogier Havelaar Bleskensgraaf
- 13-11-06 23:19 - Fietsersbond: ChristenUnie uitgesproken pro-fiets
- 13-11-06 08:59 - Ruim een kwart nieuwe kiezers onder christelijke 20’ers en 30’ers
- 12-11-06 19:13 - Vroege Vogels: Groene Rapportcijfers voor politiek
- 11-11-06 00:14 - André Rouvoet: ’Ik wil geen aanstoot geven’
- 10-11-06 22:06 - Aantjes overweegt stem op ChristenUnie
- 10-11-06 18:02 - Uit het hart gegrepen: Ed Anker (nr. 8) over zijn campagne
- 10-11-06 17:27 - Rouvoet wil loverboy aan schandpaal
- 10-11-06 17:10 - ChristenUnie ontwikkelt nieuw type gevangenis
- 10-11-06 15:19 - Tineke Huizinga geeft stem aan TomTom
- 10-11-06 12:49 - André Rouvoet: Reken mij niet af op zetels, maar op inhoud
- 09-11-06 23:03 - Mantel voor André Rouvoet
- 09-11-06 21:01 - Rouvoet roept op tot stringentere aanpak drugstoerisme
- 09-11-06 11:33 - Vragen lezers Leeuwarder Courant aan André Rouvoet
- 08-11-06 14:25 - Kleurplaat wedstrijd
- 08-11-06 12:31 - Groenste kandidaat ChristenUnie: wat wil Martine van Meekeren-Vonk?
- 07-11-06 21:09 - Rouvoet wakkert waarden en normendebat weer aan
- 07-11-06 16:35 - André Rouvoet gelooft in eigen kunnen
- 07-11-06 14:20 - Onderwijs breekpunt voor ChristenUnie
- 07-11-06 10:33 - Andre Rouvoet op bezoek bij Corus IJmuiden
- 06-11-06 17:00 - André Rouvoet: “Seksueel misbruik kinderen onderschat”
- 06-11-06 13:54 - Groeten moet weer normaal worden in Nederland!
- 04-11-06 23:06 - Rouvoet en burgemeester Hoogeveen tekenen ‘doe-normaal-contract’
- 04-11-06 22:43 - Uit het hart gegrepen - Esmé Wiegman (nr. 7) over haar campagne
- 04-11-06 22:09 - Rouvoet: Ruimte voor meedenken boeren
- 04-11-06 15:19 - Balkenende herstelde schade paars niet
- 04-11-06 14:12 - ChristenUnie: "Broodwinning winkeliers beschermen"
- 04-11-06 12:00 - Nico Schipper verkozen tot bestuurslid
- 03-11-06 17:12 - Versterk vrijwilligerswerk!
- 03-11-06 14:15 - Rouvoet wijst ondernemers op rechten én plichten
- 03-11-06 10:45 - Groengehalte verkiezingsprogramma’s wisselt sterk
- 03-11-06 07:22 - Politics on Ice vergroot de kloof burger-politiek
- 02-11-06 17:17 - Rouvoet verwerpt speelplicht Balkenende
- 02-11-06 16:46 - Vragen over OV-Fiets
- 02-11-06 16:44 - ChristenUnie: Red OV-fiets!
- 02-11-06 12:01 - Inzetten op jeugd- en gezinsbeleid
- 02-11-06 11:44 - Rouvoet zeemt ramen in Zwolle
- 01-11-06 15:41 - Greenpeace prijst energieplannen van ChristenUnie
- 01-11-06 15:21 - Frans Weisglas neemt eerste exemplaar Parlementair Jaarboek in ontvangst
- 01-11-06 13:26 - Rita Klapwijk (nr. 29) op ondersteboven.nl
- 01-11-06 11:15 - Burgemeester niet langer verplicht voorzitter gemeenteraad
oktober
- 31-10-06 17:25 - Kamerleden om tafel met visserijsector
- 31-10-06 17:23 - Hulpbisschop overweegt stem op ChristenUnie
- 31-10-06 15:55 - Internationale afspraken nodig tegen illegale abortus
- 31-10-06 11:56 - Vragen Rouvoet over late abortussen Spanje
- 31-10-06 11:40 - Duidelijk zijn en kleur bekennen
- 31-10-06 11:21 - Partijvoorzitter kritiseert materialistische grondtoon bij CDA
- 30-10-06 17:31 - Slob: minder fiscale belemmeringen boeren
- 30-10-06 15:35 - Wetgevingsoverleg begroting V&W 2007
- 30-10-06 14:27 - Opinie artikel: Kinderopvang in de kerk...
- 30-10-06 12:37 - Rouvoet ziet sleutelrol voor ChristenUnie
- 30-10-06 11:53 - Rouvoet vindt gratis kinderopvang 'zot'
- 28-10-06 22:10 - Uit het hart gegrepen – Ernst Cramer (nr. 6) over zijn campagne
- 28-10-06 17:46 - ‘Het gaat weer om de moraal’
- 28-10-06 14:42 - Michael van der Vlis (ROVER): Kiezen voor ChristenUnie
- 28-10-06 14:41 - Rouvoet op Hyves
- 28-10-06 14:25 - ChristenUnie blij met steun voor monumenten
- 27-10-06 20:21 - 100 miljoen voor duurzame regionale energieprojecten
- 26-10-06 16:50 - ChristenUnie: “Klopt als een bus”
- 26-10-06 15:31 - Ambitieuze christelijk-sociale doelstellingen ChristenUnie goed haalbaar
- 26-10-06 10:34 - Bijdrage debat begroting Verkeer & Waterstaat
- 25-10-06 17:17 - Landelijk klachtenloket voor OV-reizigers
- 25-10-06 16:53 - Rouvoet geeft aftrap verkiezingscampagne in Limburg
- 25-10-06 15:00 - UNFCCC Klimaatconferentie in Nairobi
- 25-10-06 12:35 - Migrantenvoorgangers bezoeken ChristenUnie
- 25-10-06 12:13 - Inbreng bij wijziging van de Wet veiligheidsonderzoeken
- 25-10-06 10:24 - Bijdrage debat begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- 25-10-06 10:17 - Bijdrage debat belastingplan 2007 en wijzigingsplan 'Paarse krokodil'
- 25-10-06 09:52 - Inbreng bij de Wet gelijke behandeling
- 25-10-06 09:15 - Naleving wetgeving afvaltransport schiet ernstig te kort
- 25-10-06 08:20 - Associatieakkoord met Syrie is medogenloos regime steunen
- 24-10-06 17:44 - Stop stimuleren prostitutie
- 24-10-06 16:00 - Bijdrage aan het debat over de Schipholbrand
- 24-10-06 15:47 - Overlevenden Schipholbrand mogen hier blijven
- 24-10-06 15:10 - Gouden toekomst voor binnenvaart
- 24-10-06 10:02 - De Hongaarse opstand van dichtbij meegemaakt
- 24-10-06 09:59 - Meer controles in Schengengebied nodig
- 23-10-06 15:37 - Verrassend onderzoek stemwijzergegevens
- 23-10-06 10:53 - Bijdrage overleg belastingplan 2007
- 21-10-06 18:38 - Uit het hart gegrepen: Cynthia Ortega (nr. 5) over haar campagne
- 21-10-06 18:34 - Campagnebus ChristenUnie toert door provincies
- 21-10-06 17:06 - Tineke Huizinga wijst u de weg
- 21-10-06 08:52 - Er is geen wapen tegen kwade wil
- 20-10-06 18:06 - StemRou! campagne bereikt jongeren massaal voor ChristenUnie
- 20-10-06 17:14 - ‘Gij zult werken’ dankzij ‘gratis’ kinderopvang
- 20-10-06 13:38 - Inbreng bij wijziging wet op de lijkbezorging
- 19-10-06 19:09 - Aantijging Verdonk misplaatst
- 19-10-06 15:09 - Overleg over uitvoering motie-Lambrechts
- 19-10-06 13:48 - Inbreng bij wijziging wet op de lijkbezorging
- 19-10-06 13:40 - Inbreng bij beloningsstructuur voor politieke ambtsdragers
- 19-10-06 12:06 - Onbezonnen kruistocht tegen ChristenUnie
- 18-10-06 20:41 - Paul Rosenmöller en André Rouvoet in Jeruzalem
- 18-10-06 16:19 - CDA, niet zo zuur richting ChristenUnie
- 18-10-06 13:31 - Inbreng bij spoedwet hoger onderwijs
- 18-10-06 10:53 - Bijdrage debat economische zaken
- 18-10-06 10:46 - Bijdrage debat luchtkwaliteitseisen
- 17-10-06 13:26 - De VOC: vooruitgang of conservatisme?
- 17-10-06 10:38 - Bijdrage begroting defensie
- 17-10-06 10:15 - Bijdrage initiatief Klaas de Vries; Wet op de parlementaire enquête
- 16-10-06 16:43 - Politici zweven, maar Rouvoet niet
- 14-10-06 19:36 - Volkskrant interview: God heeft de ChristenUnie niet nodig
- 12-10-06 21:26 - ChristenUnie-rap: Rivelino bemoeit zich met de campagne
- 12-10-06 15:24 - Planet.NL: Doe de Rou
- 12-10-06 12:26 - De ChristenUnie sees you at the stembus dankzij hiphop
- 12-10-06 11:00 - Inbreng regels omtrent een basisregister van ondernemingen en rechtspersonen
- 12-10-06 10:50 - Vragen over artikel 3.64 Wet inkomstenbelasting 2001
- 12-10-06 10:45 - Vragen over handelswijze Staatsbosbeheer i.v.m. bomenkap
- 12-10-06 10:20 - Michiel Hulshof: Ik stem op André Rouvoet
- 12-10-06 09:18 - Blokland: Geen Europees grondrechtenbureau
- 12-10-06 07:12 - ChristenUnie lokt jongeren met rapnummer
- 11-10-06 17:43 - Bijdrage debat Onderwijsbegroting 2007
- 11-10-06 17:35 - Geen woorden, maar euro’s
- 11-10-06 09:25 - Kernproeven Noord-Korea
- 10-10-06 17:26 - Rouvoet ontvangt ‘Beleid onder invloed’
- 10-10-06 14:13 - Debat Europarlementariers en Tweede Kamerleden
- 10-10-06 12:03 - Bijdrage debat staat van de Europese Unie
- 09-10-06 14:40 - ChristenUnie zet vraagtekens verplichte eindtoets
- 09-10-06 11:05 - "Ik laat mijn geloof niet op het nachtkastje liggen"
- 09-10-06 11:03 - Uit het hart: Joël Voordewind (nr. 4) over zijn campagne
- 08-10-06 15:36 - Rivelino op Spreeksteen
- 07-10-06 13:47 - Taalbeleid in partijprogramma's onvindbaar
- 05-10-06 18:32 - Rouvoet en Huizinga geven gastles over respect
- 05-10-06 18:26 - Vervallen monumenten gered
- 05-10-06 13:14 - Inbreng bij belastingplan 2007
- 05-10-06 12:19 - Bijdrage debat buitenschoolse opvang
- 05-10-06 12:18 - Bijdrage debat VAO natuurprogramma Westerschelde
- 05-10-06 11:37 - Inbreng bij experimenten Schiphol
- 04-10-06 18:35 - Zalm, meer overschot a.u.b.
- 04-10-06 17:11 - Vragen over gewelddadige uitzetting Iraans asielzoekers gezin in Utrecht
- 04-10-06 13:11 - EP-delegatie niet welkom in Turkije
- 04-10-06 11:44 - Bijdrage debat wijziging rijkswet op het Nederlanderschap
- 04-10-06 11:39 - Bijdrage debat over de Algemeen Financiële Beschouwingen
- 04-10-06 10:39 - Inbreng bij Wet tijdelijk huisverbod i.v.m. huiselijk geweld
- 04-10-06 10:33 - Overleg over o.a. onderwijsaanbod Hoger Onderwijs
- 03-10-06 20:43 - Aanpak gokken internet naar Amerikaans voorbeeld
- 03-10-06 20:28 - ChristenUnie neemt afstand van site www.kutvvd.nl
- 02-10-06 17:59 - Drempel buitenschoolse opvang hoger
- 02-10-06 15:50 - Vragen over gokken op internet
september
- 30-09-06 23:31 - ChristenUnie blij met steun CDA voor gratis schoolboeken
- 30-09-06 20:45 - Speech André Rouvoet: Het geheim van de ChristenUnie
- 29-09-06 15:05 - ChristenUnie derde plaats bij zorgmeetlat
- 28-09-06 18:12 - Moties van de ChristenUnie bij de Algemene Beschouwingen
- 28-09-06 17:19 - Inbreng bij voorstel van wet van leden Eerdmans en Wolfsen i.v.m. misdijven t.a.v. dieren
- 28-09-06 17:08 - ChristenUnie heeft beste idee voor vrijwilligers
- 28-09-06 16:18 - Bijdrage Algemene Politieke Beschouwingen (tweede termijn)
- 28-09-06 13:59 - EU moet risico´s nanotechnologieën in kaart brengen
- 28-09-06 13:30 - Arie Slob: Trots zijn op VMBO-studenten
- 28-09-06 12:39 - 2e ECPM Congres - Vision for Christian-demcoracy in Europe
- 28-09-06 12:12 - Katwijk handhaaft ambtsgebed
- 28-09-06 08:54 - Circus niet welkom in Winschoten
- 27-09-06 18:34 - Begroting toont té weinig ambitie
- 27-09-06 18:31 - Bijdrage Algemene Politieke Beschouwingen
- 27-09-06 14:30 - Bijdrage van Bas Belder aan het debat over de Economische en handelsrelaties van de EU met India
- 27-09-06 13:45 - Inbreng bij aanbieding van het toezichtkader actief burgerschap en sociale integratie
- 27-09-06 11:09 - Blokland wil Europese oplossing voor immigratieprobleem
- 26-09-06 17:51 - André Rouvoet presenteert tegenbegroting: Versterking van het fundament
- 26-09-06 17:16 - Wet werken aan winst (plenaire afronding)
- 26-09-06 17:14 - Wijziging grondwet; uitsluiten kiesrecht wilsonbekwamen
- 26-09-06 13:49 - Open brief aan Gretta Duisenberg
- 26-09-06 12:19 - Bijdrage van Bas Belder (IND/DEM) aan het debat over Turkije
- 26-09-06 10:59 - Inbreng bij wijziging Leerplichtwet 1969
- 26-09-06 10:57 - Inbreng bij wijziging wet op het Hoger Onderwijs en Onderzoek
- 26-09-06 10:13 - Bijdrage van J. Blokland aan het debat over vervalsing van de euro
- 26-09-06 10:10 - Bijdrage van J. Blokland aan het debat over diensten van Algemeen Belang
- 25-09-06 16:00 - Blokland: "Koppeling luchtkwaliteitsnormen aan maatregelen cruciaal"
- 23-09-06 18:03 - Rouvoet bepleit leerstoel ‘christelijke politiek’
- 21-09-06 17:33 - ChristenUnie heeft meest effectieve maatregelen alcoholpreventie
- 21-09-06 13:49 - ChristenUnie geschokt door Schipholrapport
- 21-09-06 11:32 - Inbreng bij verzekerbaarheid van werknemers die bij ingang van de verzekering ziek zijn
- 21-09-06 10:28 - Overleg over ontwerpplan van sholen
- 21-09-06 10:20 - Bijdrage overleg over verdieping van de Westerschelde
- 21-09-06 10:05 - Bijdrage overleg over de MEP
- 20-09-06 17:01 - Bijdrage over kansspelen op internet
- 20-09-06 11:34 - Inbreng bij de wijziging van de telecommunicatiewet
- 19-09-06 17:25 - Zoet met een bijsmaakje
- 19-09-06 10:07 - Volkskrant-onderzoek: Rouvoet visionair
- 18-09-06 11:34 - Draai CDA bij no-claim merkwaardig
- 18-09-06 11:01 - Overleg werken aan winst
- 18-09-06 09:55 - Bijdrage overleg over Afghanistan, missie Uruzgan
- 16-09-06 23:17 - ChristenUnie in wielerpeloton
- 15-09-06 17:43 - Rouvoet voetbalt tegen kanker
- 15-09-06 12:45 - Slob loopt halve marathon voor campagne
- 14-09-06 23:01 - Bijdrage spoeddebat uitspraken minister Donner over Sharia
- 14-09-06 14:23 - Fietshelmen en kinderzitjes
- 14-09-06 10:45 - Inbreng bij wet modernisering waterschapsbestel
- 14-09-06 10:44 - Inbreng bij wijziging verzamelwet arbeidsverhoudingen en arbeidsmarkt 2006
- 14-09-06 10:42 - Inbreng bij initiatiefwetsvoorstel kinderopvang
- 13-09-06 22:34 - Geen ruimte voor gewetensbezwaar tegen paspoort
- 13-09-06 12:44 - Bijdrage bij de wijziging van de provincie- en gemeentewet
- 13-09-06 10:37 - Inbreng bij wijziging ANW
- 13-09-06 10:35 - Inbreng bij wet modernisering huurbeleid
- 13-09-06 10:33 - Inbreng bij kabinetsstandpunt langdurige zorg
- 13-09-06 10:31 - Inbreng bij transparante en integrale tarieven in de gezondheidszorg
- 13-09-06 09:49 - Bijdrage overleg over kinderen in vreemdelingenbewaring
- 13-09-06 09:45 - Inbreng bij wet op het waddenfonds
- 13-09-06 08:25 - Goeddoen spil Micha Campagne
- 12-09-06 16:34 - Inbreng bij wet werk en bijstand
- 12-09-06 16:22 - Inbreng bij buitenschoolse opvang
- 12-09-06 12:42 - Bijdrage bij VAO jeugd en media
- 12-09-06 10:40 - Inbreng bij wijziging WWB, IOAW en IOAZ
- 12-09-06 10:38 - Inbreng bij wijziging AOW
- 11-09-06 14:03 - Kleinere fracties niet blij met kabinetsplannen
- 11-09-06 11:31 - Overleg over de pensioenwet
- 11-09-06 10:39 - Inbreng bij het wijzigen van enkele sociale verzekeringswetten
- 08-09-06 16:42 - 9-11
- 08-09-06 16:19 - Inbreng bij onderwijshuisvesting
- 08-09-06 16:05 - Vragen over de terugkeer van geëvacueerden naar Libanon
- 08-09-06 14:00 - Bas Belder heeft hoop voor China (ND)
- 08-09-06 13:34 - Belangstelling voor religie groeit in China, RD-artikel
- 07-09-06 17:03 - Inbreng bij wijziging wet kansspelbelasting
- 07-09-06 17:01 - Inbreng bij wijziging gemeentelijke watertaken
- 07-09-06 16:56 - Inbreng bij wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap
- 07-09-06 16:47 - Inbreng bij wijziging van de Wet ammoniak en veehouderij
- 07-09-06 16:46 - Bijdrage bij wijziging pachtwet
- 07-09-06 15:45 - Slob wil aandacht voor gewetensbezwaarden bij toename identificatiemogelijkheden
- 07-09-06 12:09 - ChristenUnie: libanese vluchtelingen nog niet terugsturen
- 07-09-06 09:17 - Belders China rapport aangenomen in het EP
- 06-09-06 16:41 - Bijdrage bij wet algemene bepalingen burgerservicenummer
- 06-09-06 16:27 - Bjidrage bij wijziging arbeidstijdenwet
- 06-09-06 12:57 - Bijdrage VAO wegen
- 05-09-06 16:17 - Bijdrage heropening wijziging mediawet
- 05-09-06 15:29 - Ontzuiling of ontschotting?
- 05-09-06 12:50 - Meer ruimte voor gezin en investeren in duurzame samenleving
- 05-09-06 11:14 - Daphne III (rapport Gröner)
- 05-09-06 11:09 - Belasting personenauto’s
- 05-09-06 11:04 - Verdrag van Rotterdam (bij de stemming)
- 01-09-06 19:14 - ChristenUnie bezorgd over nieuw paspoort
- 01-09-06 18:52 - ChristenUnie presenteert verkiezingsprogramma ’Duurzaam voor elkaar’
- 01-09-06 16:15 - EP bespreekt Belders rapport over relatie EU-China
augustus
- 31-08-06 16:50 - Bijdrage bij Wet inrichting landelijk gebied (WILG)
- 31-08-06 13:16 - Bijdrage overleg duurzaam hout
- 31-08-06 11:49 - Bijdrage overleg over mensenhandel; Somalische kinderen
- 30-08-06 19:12 - ChristenUnie: 6 verbeteringen voor spoor
- 30-08-06 13:21 - Inbreng bij wet op de parlementaire enquête
- 30-08-06 13:11 - Bijdrage spoeddebat NS-dienstregeling 2007
- 30-08-06 13:07 - Bijdrage VAO wegen
- 30-08-06 13:01 - Bijdrage VAO gratis openbaar vervoer
- 29-08-06 18:42 - VVD-programma: klare taal maar niet het hele verhaal
- 29-08-06 18:16 - ChristenUnie overspoeld door klachten over NS
- 22-08-06 16:14 - Vragen over rechtzaak tegen tot christen bekeerde moslim in Iran
- 21-08-06 14:42 - Rouvoet op Flevo
- 18-08-06 15:30 - ChristenUnie opent meldpunt NS-dienstregeling
- 17-08-06 19:34 - ChristenUnie ontevreden over NS-dienstregeling
- 17-08-06 13:19 - Vragen over de rechtszaak in Iran tegen een tot christen bekeerde moslim
- 17-08-06 09:36 - Kabinet met ChristenUnie-SGP vereist strategische stem
- 16-08-06 17:32 - ChristenUnie publiceert giften
- 14-08-06 16:08 - Vragen over ophanden zijnde executie drie christenen op Sulawesi
- 11-08-06 13:17 - Bot moet executie verhinderen
- 10-08-06 09:26 - Vragen over aanstaande executie Indonesische boeren
- 04-08-06 16:11 - Vragen over uitspraken van Iran m.b.t. vernietiging staat Israel
- 03-08-06 15:50 - Kamervragen over uitspraak Iran over vernietiging staat Israel
- 01-08-06 13:40 - Midden-Oosten
juli
- 31-07-06 12:52 - Inbreng bij de wijziging van de Wet luchtvaart
- 28-07-06 15:24 - 'Groene' palmolie en 'zwart' hout
- 27-07-06 17:05 - Vragen over de belangen van kinderen in asielprocedures
- 26-07-06 12:08 - Vragen n.a.v. rapport 'Defence for children'
- 25-07-06 14:55 - ChristenUnie wil betere zorg voor asielkinderen
- 24-07-06 16:36 - Reactie ChristenUnie op brief van minister Bot over situatie in het Midden Oosten
- 24-07-06 16:26 - ChristenUnie: Israel heeft het recht zich te verdedigen
- 21-07-06 10:37 - 25.000e lid ChristenUnie
- 19-07-06 09:27 - ChristenUnie ‘trapt af’ op Kwakoe
- 18-07-06 13:50 - Makke schapen, scherpe pijlen?
- 18-07-06 09:53 - ChristenUnie wil actie OM tegen pedo-partij
- 13-07-06 15:36 - Afvalbeleid belangrijk voor bescherming milieu en volksgezondheid
- 13-07-06 15:13 - Colourful Newsletter 3 (juli 2006)
- 12-07-06 15:21 - China rapport Belder aangenomen in commissie Buitenlandse Zaken
- 11-07-06 16:42 - Economie moet niet het leidmotief zijn - Kort Commentaar over nanotechnologieën
- 11-07-06 14:54 - Inbreng bij realisering doelstellingen nota werken aan winst
- 07-07-06 19:00 - Bijdrage debat regeringsverklaring Balkenende III
- 07-07-06 18:40 - Steun voor Balkenende III moet verdiend worden
- 07-07-06 13:54 - Uitkomst debat nog onzeker
- 06-07-06 16:39 - ‘Niet zeuren, maar mouwen opstropen'
- 05-07-06 19:05 - ChristenUnie: Geen gedoogsteun, wel constructieve opstelling
- 05-07-06 19:00 - Tineke Huizinga in debat bij MTV Cool Politics
- 05-07-06 13:40 - Mensensmokkel aanpakken
- 05-07-06 13:38 - Situatie in de Palestijnse gebieden
- 05-07-06 08:33 - Voorschriften voor de binnenvaart
- 04-07-06 12:17 - EP stemt in met rapport Blokland over verbod op cadmium in batterijen
- 03-07-06 16:09 - Inbreng bij wijziging wet bestuurlijke maatregelen nationale veiligheid
- 03-07-06 10:43 - ChristenUnie staat open voor katholieken
- 03-07-06 10:39 - Rouvoet pleit voor terughoudend kabinet
- 01-07-06 18:46 - De burger als decor en verschaffer van applaus
- 01-07-06 12:42 - Tussenkabinet geen gewoon kabinet
juni
- 29-06-06 23:33 - Gemengde gevoelens bij val kabinet
- 29-06-06 17:00 - Politieke wandeling in Den Haag
- 29-06-06 16:04 - Inbreng bij wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet 1998
- 29-06-06 16:02 - Inbreng bij regels betreffende pensioenen (pensioenwet)
- 29-06-06 15:51 - Inbreng bij regels inzake het raadgevend referendum
- 29-06-06 15:49 - Inbreng bij invoering van het stemmen met een stempas
- 29-06-06 14:48 - 'Media storten ongehinderd bagger op jeugd'
- 29-06-06 14:37 - Inbreng bij wijziging vreemdelingenwet 2000
- 29-06-06 14:34 - Bijdrage vervolgdebat over Ayaan Hirsi Ali
- 29-06-06 11:04 - Bijdrage spoeddebat Ayaan Hirsi Ali
- 29-06-06 11:04 - Energie uit water voor heel Flevoland!
- 29-06-06 10:21 - 'Balkenende niet goed in uitkiezen coalitiepartners'
- 29-06-06 10:06 - Waarom ChristenUnie en SGP verschillend stemden
- 29-06-06 09:16 - ChristenUnie steunt motie van wantrouwen Verdonk
- 28-06-06 15:53 - Bijdrage voorjaarsnota 2006
- 28-06-06 15:45 - Bijdrage wijziging grondwet; rechtstreekse verkiezing burgemeester
- 27-06-06 19:28 - 100 miljoen voor monumentale kerken
- 27-06-06 16:44 - ChristenUnie ook in Limburg actief
- 27-06-06 15:19 - Bijdrage debat oprichting museum Nederlandse geschiedenis
- 27-06-06 15:17 - Suppletoire begroting OCW
- 27-06-06 15:13 - Bijdrage Wet inburgering
- 27-06-06 11:00 - Publieke tribune Amsterdam Zuidoost vol afgekickte ex-drugsverslaafden
- 26-06-06 13:37 - Gratis en exclusief cursusaanbod Train de trainer van Inclusief
- 26-06-06 09:40 - Netwerk: MTV moet optreden tegen seks en geweld in videoclips
- 26-06-06 08:53 - ChristenUnie wil mediavoorlichting op scholen
- 24-06-06 09:54 - Slob schiet uit zijn slof
- 23-06-06 11:12 - MTV vindt zijn uitzendbeleid voor videoclips verantwoord
- 22-06-06 16:57 - Inbreng bij wijziging Wet verplichting, uitbreiding en verstrekking gegevens
- 22-06-06 16:25 - Overleg uitval en doorstroom in het onderwijs
- 22-06-06 16:09 - Bijdrage verantwoordingsdebat over het jaar 2005
- 22-06-06 12:31 - ChristenUnie Radio
- 22-06-06 10:19 - Brussel als zetel van het EP
- 21-06-06 20:30 - Bijdrage spoeddebat over de status van asielzoekers die onder de oude wet vallen
- 21-06-06 16:54 - Kamer: medezeggenschap op alle scholen
- 21-06-06 16:53 - Inbreng bij wijziging Wet adoptie door echtgenoten van gelijk geslacht
- 21-06-06 16:47 - Overleg wet inburgering (tweede termijn)
- 21-06-06 16:38 - Bijdrage debat over TBS-rapport
- 21-06-06 09:43 - Overleg WTO
- 20-06-06 19:36 - Europees Parlement moet daad stellen
- 20-06-06 16:05 - Bijdrage debat over de Europese Top van 15 en 16 juni
- 20-06-06 16:00 - Stemverklaring bij wijziging WHW, financiering hoger onderwijs
- 20-06-06 15:07 - Volledige tekst van de Stemverklaring ChristenUnie
- 20-06-06 15:06 - ChristenUnie teleurgesteld over leerrechten
- 19-06-06 16:44 - Overleg ruimte voor de rivier
- 19-06-06 15:30 - André Rouvoet tentoongesteld
- 19-06-06 08:47 - Boekenlegger voor jongerenbijbel
- 17-06-06 15:06 - ChristenUnie Capelle bezoekt Zeeverkenners
- 16-06-06 14:00 - Column Tineke Huizinga Centraal Weekblad (juni)
- 16-06-06 09:14 - Europa moet vertrouwen van burger terugwinnen
- 15-06-06 16:34 - Bijdrage debat wijziging wet medezeggenschap scholen - voortzetting
- 15-06-06 15:11 - ChristenUnie-SGP: Strippenkaart naast OV-chipkaart
- 15-06-06 13:06 - Europese subsidie voor embryonaal stamcelonderzoek
- 15-06-06 09:42 - Overleg emissiehandel en klimaatbeleid
- 14-06-06 17:01 - Bijdrage debat over het TBS-rapport
- 14-06-06 16:40 - Overleg over het arbeidsmarktbeleid
- 14-06-06 16:31 - Bijdrage debat wijziging mediawet i.v.m. rijksomroepbijdrage
- 14-06-06 16:17 - EU-lidstaten solidair bij wateroverlast
- 14-06-06 14:06 - Duurzame ontwikkelingsstrategie
- 14-06-06 13:37 - Inbreng bij kabinetsstandpunt over de evaluatie van de Wet Afbreking Zwangerschap
- 14-06-06 13:34 - Inbreng bij het jaarverslag 2005 van de regionale toetsingscommissies euthanasie
- 14-06-06 10:42 - Introductie ERTMS
- 14-06-06 10:20 - Debat over de voorbereiding van de Europese Raad van 15 en 16 juni 2006
- 13-06-06 17:13 - Overleg toekomstagenda milieu
- 13-06-06 16:57 - Vragen over verslaving door kansspelen
- 13-06-06 16:22 - Overleg buitenschoolse opvang
- 13-06-06 15:00 - Debat 17e Top EU-Rusland
- 13-06-06 14:56 - Uitsluitingen onderzoeksprogramma EU op ethische gronden
- 13-06-06 11:25 - Overleg landbouw- en visserijraad
- 13-06-06 09:39 - Overleg missie Uruzgan
- 12-06-06 18:00 - Bescherming van grondwater
- 12-06-06 18:00 - EU-bescherming tegen overstromingen
- 12-06-06 16:40 - Overleg Wet inburgering
- 10-06-06 10:59 - Arie Slob loopt halve marathon
- 08-06-06 20:34 - ‘Minder moties en meer integriteit’
- 08-06-06 17:10 - Overleg GGZ
- 08-06-06 17:07 - Overleg RAZEB
- 08-06-06 16:21 - Inbreng wijziging telecommunicatiewet
- 08-06-06 12:51 - ChristenUnie Gouda in actie tegen bordeeloverlast
- 08-06-06 12:36 - ChristenUnie Radio
- 08-06-06 12:12 - Meer energie uit vergisting
- 08-06-06 09:41 - Bijdrage overleg over IVF en psychotherapie
- 07-06-06 16:37 - Bijdrage debat gemeentelijke herindeling Zuid-Holland
- 07-06-06 16:30 - Radio 1 Journaal: Plan voor helft goedkoper treinreizen naar Amsterdam
- 07-06-06 16:00 - Overleg wegen
- 06-06-06 20:12 - TweeVandaag: Steun voor buddyproject?
- 06-06-06 19:41 - Beperk schooluitval door inzet studybuddies
- 06-06-06 17:58 - ChristenUnie en PvdA: Maak trein tussen Amsterdam-Utrecht goedkoper
- 06-06-06 16:56 - Blokland onderzoekt illegale immigratie op Canarische eilanden
- 06-06-06 16:28 - Vragen over internetgedrag kinderen
- 06-06-06 16:24 - Bijdrage debat financiering Hoger Onderwijs
- 06-06-06 16:20 - Inbreng liberalisering postmarkt
- 06-06-06 15:02 - Alle vormen van negationisme moeten strafbaar worden
- 06-06-06 08:57 - Godsvrede
- 03-06-06 11:51 - Zoeken naar andere strijdmiddelen
- 02-06-06 11:42 - Straf op ontkenning is signaal
- 02-06-06 11:12 - Reactie ChristenUnie oprichting pedopartij
- 02-06-06 10:45 - ChristenUnie: maak ontkennen genocide strafbaar
- 01-06-06 13:53 - Memorie van toelichting wetsvoorstel negationisme
- 01-06-06 13:24 - Tekst wetsvoorstel negationisme
- 01-06-06 12:27 - Maak ontkennen van genocide strafbaar
- 01-06-06 12:14 - ChristenUnie wil reactie van minister op Cyberseks
- 01-06-06 10:16 - Inbreng raming 2007
- 01-06-06 08:37 - EP actie 'one seat'
mei
- 31-05-06 15:37 - Inbreng binnenvaartwet
- 31-05-06 15:19 - Bijdrage wet medezeggenschap scholen
- 31-05-06 08:35 - Seksuele misdrijven tegen kinderen
- 31-05-06 08:28 - Bijdragen Blokland en Belder aan het debat over transatlantische Betrekkingen
- 30-05-06 14:33 - Inbreng raadplegend referendum toetreding Turkije tot EU
- 30-05-06 11:51 - Initiatiefwet rechten ziek kind
- 30-05-06 10:10 - 'i-Pod generatie wordt doof'
- 29-05-06 13:36 - Sterk optreden Rouvoet beloond met tweede lijsttrekkerschap
- 29-05-06 12:14 - Nationale staten moeten Europese Unie dragen
- 27-05-06 13:43 - Rouvoet onbetwist op nr. 1
- 27-05-06 09:34 - Rouvoet op 2e plaats voor premierschap
- 24-05-06 14:28 - Inbreng wijziging arbeidstijdenwet i.v.m. vereenvoudiging van die wet
- 23-05-06 14:31 - Inbreng wijziging wet inrichting landelijk gebied
- 23-05-06 11:47 - Bijdrage wijziging Wet werk en bijstand; langdurigheidstoeslag
- 22-05-06 12:36 - ChristenUnie Radio
- 19-05-06 18:51 - Iraanse Christenen alsnog uitgezet
- 19-05-06 07:45 - Waarom ChristenUnie en SGP verschillend stemden
- 18-05-06 18:35 - Reactie Christenunie op uitspraken Balkenende in ‘Netwerk’
- 18-05-06 17:01 - Overleg over besluit territoriale congruentie gemeente Haarlemmermeer inclusief Schiphol
- 18-05-06 16:44 - Vragen over Haïti
- 18-05-06 16:09 - Inbreng wijziging van de Wet BOPZ (voorwaardelijke machtiging en dwangbehandeling)
- 18-05-06 16:02 - Inbreng handhaving art. 2 en 3 van de Opiumwet
- 18-05-06 16:01 - Inbreng vervroegde invrijheidsstelling
- 18-05-06 15:58 - Inbreng evaluatie van de belastingherziening 2001
- 18-05-06 15:25 - Bijdrage initiatief-Wolfsen-Luchtenveld; Wet dwangsom niet tijdig beslissen
- 18-05-06 14:52 - Ahmadinejad niet welkom in EU-lidstaten
- 18-05-06 14:48 - Europese steun bij natuurrampen beperken tot noodhulp
- 18-05-06 14:46 - Bijdrage debat toetreding Taiwan tot Wereld Gezondheids Organisatie
- 18-05-06 07:52 - Recht-door-zee Rita moet buigen
- 17-05-06 15:44 - Bijdrage debat embargo-regeling prinsjesdag
- 17-05-06 13:18 - Hard en onbuigzaam
- 17-05-06 08:57 - Rita Verdonk kon niet naar links, niet naar rechts, maar ging recht door de knieën
- 17-05-06 03:56 - Bijdrage spoeddebat positie Ayaan Hirsi Ali
- 16-05-06 16:47 - Toetreding Roemenie en Bulgarije tot de EU
- 16-05-06 16:45 - EP op de bres voor het MKB
- 16-05-06 15:49 - VVD valt in eigen zwaard
- 16-05-06 15:48 - Reactie ChristenUnie op TBS-rapport
- 16-05-06 15:46 - ChristenUnie’s reactie op presentatie van de jaarverslagen
- 16-05-06 12:49 - De toekomst van Europa
- 15-05-06 18:31 - EP bindt de strijd aan met overgewicht Europeanen
- 15-05-06 15:00 - Overleg financiering hoger onderwijs
- 13-05-06 08:37 - Alle geloven bij elkaar in de klas bevordert integratie niet
- 11-05-06 15:36 - Vergaderrooster EP 2006
- 11-05-06 12:37 - ChristenUnie Radio
- 06-05-06 11:03 - Het dubbele gezicht van de ChristenUnie
- 04-05-06 17:01 - Open dag in het EP
- 04-05-06 16:50 - Vragen over bedreigingen van tot christen bekeerde moslims
- 04-05-06 14:19 - Rouvoet hulpburgemeester Rotterdam
- 04-05-06 11:46 - EP: Geen Europese financiering voor onderzoek met menselijke embryo’s
- 03-05-06 15:46 - Europees Parlement akkoord met rapport Blokland over batterijen
- 03-05-06 11:43 - Geen schadelijke stoffen in batterijen
- 03-05-06 10:39 - Belder bepleit verbetering relatie EU-China
- 02-05-06 16:58 - Vragen over Wet handhaving pleziervaartuigen
- 02-05-06 16:55 - Vragen over inperking godsdienstvrijheid in Indonesië
- 02-05-06 11:04 - Vragen over handhaving Wet pleziervaartuigen
- 01-05-06 10:11 - CU Veendam wil 'begeertepreventie'
april
- 28-04-06 18:04 - Reactie ChristenUnie op kabinetsbesluit over evaluatie Wet Afbreking Zwangerschap
- 27-04-06 16:59 - Overleg over openhouden kerncentrale Borssele
- 27-04-06 16:38 - Overleg over koopkracht en loonontwikkeling
- 27-04-06 16:06 - Inbreng nota gezinsbeleid
- 27-04-06 15:57 - Verslag Zadelrobben en klapmutsen
- 27-04-06 15:55 - Inbreng aanbestedingswet
- 27-04-06 15:52 - Inbreng regels betreffende pensioenen (pensioenwet)
- 27-04-06 15:51 - Inbreng wijziging van de wet milieubeheer (lucktkwaliteit)
- 27-04-06 15:35 - Bijdrage debat ministriële verantwoordelijkheid
- 27-04-06 15:32 - Bijdrage VAO verkleining groepsgrootte vso-zmlk
- 27-04-06 15:30 - Bijdrage debat situatie NedCar
- 27-04-06 15:28 - Bijdrage VAO Voedselbanken
- 27-04-06 14:38 - "Gelukkig is Hij trouwer dan ik"
- 27-04-06 12:37 - ChristenUnie Radio
- 26-04-06 18:44 - ChristenUnie: Sluiting kerken Indonesië onacceptabel
- 26-04-06 15:49 - Toetreding Roemenie en Bulgarije
- 26-04-06 11:46 - Voorkom willekeur bij uitbreiding EU
- 26-04-06 10:41 - Laat Bollenstreek zelf bouwlocaties aanwijzen
- 25-04-06 18:52 - Betaal ‘lopende kosten’ voedselbanken
- 25-04-06 15:48 - Inbreng vaststelling en invoering van titel 7.5 (Pacht) van het Burgerlijk Wetboek
- 25-04-06 11:03 - Bijdrage aanpassingen en onderhoud leidingen en kabels
- 24-04-06 21:15 - Netwerk: Opmars ChristenUnie in gemeentebesturen
- 24-04-06 16:33 - ChristenUnie vreest voor samenwerking met Verdonk
- 24-04-06 10:47 - Bijdrage voortgang tweede fase HAVO-VWO
- 22-04-06 16:07 - Overdenking Peter Kos op Ledencongres
- 22-04-06 15:37 - Toespraak Rouvoet: Politiek met overtuiging
- 22-04-06 07:09 - De folklore voorbij
- 21-04-06 15:38 - Pleidooi Verhagen komt voor publieke omroep te laat
- 21-04-06 07:14 - Rouvoet: 'Niet bewust verwijdering van SGP'
- 20-04-06 15:47 - Overleg kinderporno
- 20-04-06 14:52 - Verslag overleg landbouw- en visserijraad
- 20-04-06 13:51 - 'Kabinet voelt omslag in de samenleving niet aan'
- 20-04-06 10:41 - Bijdrage kinderopvangvoorzieningen in de Tweede Kamer
- 19-04-06 15:41 - ChristenUnie in college Utrecht
- 19-04-06 14:50 - Verslag overleg verkleining groepsgrootte vso-zmlk
- 19-04-06 14:49 - Verslag overleg praktijkonderwijs
- 19-04-06 11:28 - Rouvoet: Balkenende moet Verdonk les lezen
- 19-04-06 10:36 - Bijdrage wijziging Electriciteitswet i.v.m. regels omtrent onafhankelijk netbeheer
- 19-04-06 10:34 - Bijdrage wijziging wegenverkeerswet i.v.m. invoering bromfietsrijbewijs
- 14-04-06 17:10 - Vragen over gehoorschade onder jeugdigen
- 14-04-06 16:27 - Utrecht voor elkaar
- 14-04-06 11:47 - ‘We willen niet dat mensen zo ongelukjes repareren’
- 13-04-06 16:03 - Overleg voedselbanken
- 13-04-06 12:38 - ChristenUnie Radio
- 13-04-06 12:32 - Christenen niet terug naar Iran
- 13-04-06 10:31 - Bijdrage Wet betaalbaarheidsheffing huurwoningen
- 13-04-06 10:08 - Bijdrage wijziging Elektriciteitswet i.v.m. regels omtrent onafhankelijk netbeheer
- 13-04-06 10:05 - Bijdrage kinderopvangvoorzieningen in de Tweede Kamer
- 13-04-06 09:46 - Inbreng wijzing gemeente en provinciewet i.v.m. ontheffing woonplaatsontheffing wethouders
- 13-04-06 09:43 - Bijdrage wijziging Wet werk en bijstand
- 12-04-06 17:02 - Bijdrage debat Wijziging Wet primair onderwijs; overblijven in het basisonderwijs
- 12-04-06 15:15 - Verslag overleg vrij verkeer werknemers MOE-landen
- 12-04-06 14:46 - Verslag overleg asielzoekers en Iran
- 12-04-06 11:50 - Aanpak illegale bingo's
- 11-04-06 14:44 - Verslag overleg grenzen van de Europese Unie
- 11-04-06 10:28 - Bijdrage voorlopige rekening 2005
- 11-04-06 10:24 - Bijdrage Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden
- 11-04-06 10:20 - Vragenuur - Illegale bingo's
- 11-04-06 10:02 - Bijdrage initiatief-Wolfsen-Luchtenveld; Wet dwangsom niet tijdig beslissen
- 10-04-06 16:51 - Vragen over illegaal hout
- 10-04-06 00:00 - Treitershow Talpa is smakeloos
- 08-04-06 00:00 - ChristenUnie met blij gemoed colleges in
- 06-04-06 09:32 - Bijdrage debat Nieuwe Geneesmiddelenwet en Wijzinging Wet Geneesmiddelenvoorziening
- 06-04-06 09:26 - Bijdrage debat VAO Syrische asielzoekers
- 06-04-06 09:23 - Bijdrage debat Wijziging wet Lijkbezorging
- 06-04-06 09:02 - Effectiviteit hulp aan ontwikkelingslanden
- 06-04-06 00:00 - Inbreng Algemeen overleg Wet op Onderwijstoezicht
- 05-04-06 16:36 - Bijdrage debat Stand van zaken TCI
- 05-04-06 16:34 - Bijdrage debat VAO Schuldhulpsanering
- 05-04-06 14:29 - Machtsstrijd Hamas en Fatah
- 05-04-06 00:00 - Webcast: Verdonk bagatelliseert gevaar terugkeer asielzoekers
- 05-04-06 00:00 - Europese top afschaffen
- 04-04-06 16:32 - Verslag overleg MOU-betuweroute
- 04-04-06 16:31 - Bijdrage debat Wet bevordering eigen woningbezit
- 04-04-06 11:58 - Wetgeving verbeteren
- 04-04-06 08:56 - Economisch beleid
- 04-04-06 00:00 - Vragen over Zwarte Lijst EU Vliegtuigmaatschappijen (aanvulling)
- 03-04-06 17:24 - WTO Hong Kong
- 03-04-06 11:46 - Inbreng Algemeen overleg Toekomstvisie Agrarische Sector
- 01-04-06 07:14 - Politieke tweedeling
maart
- 31-03-06 16:52 - Inhaalslag vrouwen binnen de ChristenUnie
- 31-03-06 13:11 - Debat over dubieuze internetfora
- 31-03-06 11:59 - Vragen over Zwarte Lijst EU Vliegtuigmaatschappijen
- 31-03-06 00:00 - Vragen over uitzetting bekeerde moslims naar Afghanistan
- 30-03-06 11:43 - Inbreng Algemeen overleg Wijziging Elektriciteitswet 1998 en Gaswet
- 30-03-06 11:40 - Bijdrage Spoeddebat Hongersnood in Oost-Afrika
- 30-03-06 10:38 - Petitieactie Afghanistan gaat door!
- 30-03-06 10:25 - ChristenUnie Radio
- 29-03-06 16:44 - Debat over de toekomst van Israel
- 29-03-06 16:01 - Overleg voedselbanken
- 29-03-06 11:36 - Bijdrage Spoeddebat HBO-docenten
- 29-03-06 11:32 - Bijdrage debat Europese Top
- 28-03-06 13:54 - Ik wil de ellende niet vergeten
- 28-03-06 11:51 - Een kijkje nemen in het EP?
- 28-03-06 10:56 - Troepen niet koppelen aan vonnis Rahman
- 28-03-06 00:00 - Inbreng Algemeen overleg Initiatief Crone
- 25-03-06 12:44 - 'Kloof met SGP wordt steeds groter'
- 25-03-06 12:40 - Opmars van ChristenUnie
- 25-03-06 09:45 - Wij solidair? Dan de overheid ook
- 24-03-06 19:23 - ChristenUnie-jongeren starten samen met CGI petitie voor godsdienstvrijheid
- 24-03-06 16:35 - Wat vindt u van Europa?
- 24-03-06 12:20 - Afghaanse bekeerling mogelijk veroordeeld tot doodstraf
- 23-03-06 17:09 - Verslag overleg Syrische asielzoekers
- 23-03-06 16:47 - Verslag overleg Het Rijk rond schulden
- 23-03-06 13:35 - Bijdrage debat Wijziging WPO
- 23-03-06 09:16 - ChristenUnie in college Zwartewaterland
- 22-03-06 16:48 - Analyses verkiezingsuitslagen
- 22-03-06 16:34 - Niet zwichten onder druk energieproducerende landen
- 22-03-06 16:28 - Energie garantie in de EU
- 22-03-06 13:42 - Bijdrage debat Wet Ambulancezorg
- 22-03-06 12:52 - Plannen PvdA ongepaste overheidsbemoeienis
- 22-03-06 09:22 - Bijdrage debat Vrijheid van Meningsuiting
- 22-03-06 09:14 - Vragen over mogelijke doodstraf Afghaanse bekeerling
- 21-03-06 13:59 - ChristenUnie Utrecht in collegebespreking
- 21-03-06 09:50 - Bijdrage Spoeddebat beloning rvb Essent
- 16-03-06 16:45 - Verslag overleg landbouw- en visserijraad
- 16-03-06 16:20 - Verslag overleg OV-chipkaart
- 16-03-06 15:40 - Geloof en politiek? Daar worden we beter van!
- 16-03-06 15:30 - Verkiezingswinnaar over het hoofd gezien
- 16-03-06 14:35 - ChristenUnie Radio
- 16-03-06 13:28 - Syriërs asiel geven
- 16-03-06 11:35 - Hervorming IND/DEM Groep
- 15-03-06 18:31 - ChristenUnie Amsterdam: Cohen pak hoerenlopers aan
- 15-03-06 18:07 - Bijdrage debat vervanging bij zwangerschapsverlof
- 15-03-06 14:38 - Verslag overleg veiligheidsregio’s & uitvoering ACIR
- 15-03-06 14:16 - Positie christenen in Turkije
- 15-03-06 14:14 - Voorbereiding Europese Top
- 15-03-06 13:59 - Helpende hand voor barometerproducenten
- 14-03-06 13:57 - Import Chinese schoenen
- 14-03-06 13:55 - Europees Aanhoudingsbevel
- 14-03-06 08:14 - Minister negeerde advies Havermans
- 13-03-06 13:53 - Kwik in barometers
- 13-03-06 13:52 - Prostitutie en WK-voetbal
- 11-03-06 10:21 - "Ik ben in een rijdende trein gestapt"
- 10-03-06 12:24 - ChristenUnie Hilversum heeft 38 stemmen tekort voor tweede zetel
- 10-03-06 11:12 - 12% meer raadszetels
- 10-03-06 10:12 - Flinke groei voor ChristenUnie Wageningen
- 09-03-06 21:08 - ChristenUnie Flevoland op werkbezoek bij Connexxion
- 09-03-06 15:59 - Verdonk buigt voor wens Kamer
- 09-03-06 15:43 - „ChristenUnie zonder SGP aantrekkelijker”
- 09-03-06 15:37 - Verdonk zet Iraanse christenen nog niet uit
- 09-03-06 14:57 - Inbreng Rapport themacommissie ouderenbeleid
- 09-03-06 14:53 - Inbreng Rechtstreekse verkiezingen burgemeester
- 09-03-06 14:37 - Bijdrage Spoeddebat christenasielzoekers Iran
- 09-03-06 14:31 - Bijdrage debat Verruiming opsporing en vervolging terroritische misdrijven
- 09-03-06 10:43 - Janine Clement met voorkeurstemmen in gemeenteraad Leiden
- 08-03-06 16:56 - Winst christelijke partijen zit uitsluitend bij de ChristenUnie
- 08-03-06 16:11 - Verslag overleg ruimte voor de rivier deel 2 en 3
- 08-03-06 10:44 - ChristenUnie krijgt proteststemmen in Delfzijl
- 08-03-06 10:41 - ChristenUnie krijgt zetel in raad Bussum
- 08-03-06 08:19 - Iraanse christenen uitgezet
- 08-03-06 00:49 - ChristenUnie tevreden
- 07-03-06 14:10 - Verdonk blijft Iraanse christenen uitzetten
- 07-03-06 09:47 - Vragen over Vervoer van gevaarlijke stoffen per schip
- 07-03-06 08:34 - Benieuwd en ongeduldig
- 07-03-06 00:00 - Vrijheid van meningsuiting is geen ‘recht op krenken’
- 06-03-06 19:32 - TweeVandaag: Voedselbank kan vraag niet meer aan
- 06-03-06 19:00 - Lager huurwaardeforfait, hogere huurtoeslag
- 06-03-06 16:25 - ChristenUnie Ede wil groene aanplant om te kunnen bouwen
- 06-03-06 13:36 - Terpstra van de ChristenUnie in Nationale Verkiezingselftal
- 06-03-06 12:09 - Blowverbod goed idee
- 04-03-06 09:09 - Burgers adverteren voor ChristenUnie
- 04-03-06 09:07 - Een ontroerende brief
- 03-03-06 23:48 - Kandidaten ChristenUnie bedienen in Happietaria Utrecht
- 03-03-06 15:53 - Wethouder Rozema: „Gokhal tegengehouden”
- 03-03-06 15:49 - Wethouder van der Sluijs: „Geen politiek bedrijven”
- 03-03-06 13:26 - Vragen over mogelijk maken eindexamen Taïda Pasic
- 03-03-06 12:13 - ChristenUnie Gouda en het failliet van de snoeproute
- 03-03-06 09:43 - Vragen over homoseksuele asielzoekers uit Iran
- 03-03-06 09:31 - Vragen over Vermissing uitgewezen Syriërs
- 02-03-06 16:42 - Reactie ChristenUnie: Iraanse bekeerlingen
- 02-03-06 14:41 - ChristenUnie Radio
- 02-03-06 10:22 - Huishoudboekje in lesprogramma's
- 02-03-06 09:29 - ChristenUnie bezoekt zorgboerderij Klein Essen
- 02-03-06 08:55 - Uitgezette Syriërs vermist
- 01-03-06 17:30 - Begeleiding VMBO-leerling financieel steunen
- 01-03-06 17:22 - Afrekencultuur kost handen vol geld
- 01-03-06 17:19 - Met bonus op spaarzin focus op toekomst!
- 01-03-06 13:51 - Kritisch over financiële hulp aan Palestijnen
- 01-03-06 11:00 - Kookfestijn met bekende Nederlanders in voedselbank succes
- 01-03-06 08:11 - PvdA en ChristenUnie: IND moet bij gesprekken zijn
- 01-03-06 00:00 - Henk Vos: "Af en toe roep je weerstand op"
februari
- 28-02-06 17:16 - Coaching ‘leeftijdgenoten’ tegen schooluitval
- 28-02-06 16:57 - Huizinga kookt met bekende Nederlanders voor voedselbank
- 28-02-06 11:20 - Zeeland als kenniscentrum wereld
- 28-02-06 08:31 - Nicolaïtisme in de Politiek
- 27-02-06 17:08 - Vragen over ambulancevervoer regio Rijnmond
- 27-02-06 16:00 - Arjan Beekman: „Gemeenteraadslid is geen evangelist”
- 25-02-06 20:51 - NOS-journaal: ChristenUnie organiseert gospelavond in Amsterdam
- 25-02-06 12:08 - ChristenUnie Langedijk op achtpersoonsfiets
- 25-02-06 11:35 - Radio 1 journaal: Onbekommerd christen-zijn verenigd
- 24-02-06 21:28 - Laat scholen de wijk schoonmaken!
- 24-02-06 16:27 - Reactie ChristenUnie op kenmerken Nederlanders in databank
- 24-02-06 13:50 - Samen opkomen tegen de echtscheidingscultuur
- 24-02-06 10:37 - Huizinga vindt antwoord minister (naar Syrische delegatie) onvolledig
- 23-02-06 21:57 - Netwerk: Debat over Somalische kindersmokkel
- 23-02-06 16:35 - Vragen over Kinderhandel Somalië
- 23-02-06 14:46 - Inbreng Verlaging voorkeurdrempel leden Tweede Kamer
- 23-02-06 14:11 - Bijdrage Spoeddebat wachtlijsten jeugdzorg
- 23-02-06 14:03 - Algemeen Overleg Kansspelen via internet
- 23-02-06 11:55 - Bijdrage Spoeddebat kindersmokkel Somalië
- 23-02-06 11:17 - Betrouwbaar ambulancevervoer noodzaak!
- 23-02-06 10:52 - Vragen over Ambulancevervoer in regio Rijnmond
- 23-02-06 09:45 - Inbreng algemeen overleg Verhoging kinderkorting
- 23-02-06 08:06 - Kamervragen over Syrische delegatie
- 23-02-06 00:00 - Verslag Algemeen overleg Vervoerplan 2006 NS en dienstregeling
- 22-02-06 15:19 - Geef dorpsraden status deelraden
- 22-02-06 13:57 - Verslag Algemeen overleg Algemene Kinderbijslagwet
- 22-02-06 13:52 - Bijdrage debat Vaststelling Nieuwe Geneesmiddelenwet
- 22-02-06 09:09 - Inbreng Medezeggenschap op scholen
- 21-02-06 22:37 - Intermediair-onderzoek: ChristenUnie heeft beste wethouders
- 21-02-06 16:53 - Bijdrage debat uitspraken Zalm over OZB
- 21-02-06 12:47 - Positie Lega Nord in ID/Groep
- 21-02-06 09:49 - Inbreng algemeen overleg Wet handhaving Consumentenbescherming
- 21-02-06 00:00 - Blokland (CU/SGP) meest aanwezige Nederlander Europarlement
- 20-02-06 16:39 - Reactie ChristenUnie op ontstane commotie Deense spotprenten
- 20-02-06 16:30 - ChristenUnie wil comfortroutes
- 20-02-06 14:34 - Muziekzenders komen met "rap-button"
- 20-02-06 14:28 - MTV
- 19-02-06 21:30 - Over de soepele heupen van André Rouvoet
- 18-02-06 23:18 - Met het oog op morgen: Verslag startavond campagne
- 18-02-06 18:53 - Klant illegale prostituee straffen!
- 18-02-06 14:18 - Reformatorisch Dagblad: „Wat kinderen op tv zien, doen ze na”
- 18-02-06 14:16 - Kijkwijzer
- 18-02-06 14:11 - Verband tussen MTV-clips en agressie
- 18-02-06 14:03 - MTV wil jongeren laten discussiëren over clips
- 18-02-06 13:44 - Mediaconferentie invloed van Geweld en Seks op jongeren
- 18-02-06 09:23 - ChristenUnie-raadsleden wandelen in het teken van comfortroutes
- 17-02-06 23:55 - Agressief door gangstaclips
- 17-02-06 16:55 - ChristenUnie wil belspelletjes aanpakken
- 17-02-06 14:31 - MTV wil meer discussie over clips
- 17-02-06 14:24 - "Iedereen is het erover eens: Media-educatie is hard nodig!"
- 16-02-06 16:45 - ChristenUnie schrijft prijsvraag uit - Ballonvaart voor de winnaar
- 16-02-06 16:43 - Verslag overleg discriminatie op de arbeidsmarkt
- 16-02-06 14:43 - ChristenUnie Radio
- 16-02-06 14:09 - Inbreng Financiering Hoger Onderwijs
- 16-02-06 14:07 - Verslag Wet Inburgering
- 16-02-06 14:01 - Verslag Algemeen overleg Landbouw & Visserijraad
- 16-02-06 13:41 - Lega Nord en cartoons
- 16-02-06 11:46 - Algemeen Overleg Ministeriële Conferentie Wereldhandelsorganisatie
- 16-02-06 10:39 - ChristenUnie start buddyproject van studenten voor ouderen
- 15-02-06 16:36 - Verslag overleg governance in het onderwijs
- 15-02-06 13:54 - Vragen over Syrische christenen
- 15-02-06 13:52 - ChristenUnie vraagt spoeddebat aan naar aanleiding van Netwerkuitzending over mensensmokkel
- 15-02-06 12:58 - Inbreng algemeen overleg Governance in het onderwijs
- 15-02-06 11:20 - SGP-ChristenUnie wil snel duidelijkheid Groene Hart
- 15-02-06 10:37 - Bijdrage Spoeddebat overlast en criminaliteit in grote steden
- 15-02-06 09:34 - Iran
- 15-02-06 09:05 - Bijdrage debat Geneesmiddelenwet
- 15-02-06 09:02 - Inbreng Wijziging wet Kernenenrgie
- 14-02-06 22:07 - Netwerk: Somalische kindersmokkel
- 14-02-06 15:56 - "Ook even de plintjes"
- 14-02-06 09:49 - Beperkingen dienstenrichtlijn
- 14-02-06 09:20 - Compromis dienstenrichtlijn
- 14-02-06 09:14 - Bijdrage debat WVO Onderwijsachterstandenbeleid
- 13-02-06 20:01 - ChristenUnie Amsterdam: Volg het Rotterdamse voorbeeld, sluit coffeeshops bij scholen
- 13-02-06 18:00 - Goedkoper OV voor ouderen
- 13-02-06 16:21 - Wetgevingsoverleg Wijziging Electriciteits- en gaswet
- 13-02-06 14:48 - Alle coffeeshops weg uit Rotterdam
- 13-02-06 14:44 - ChristenUnie tegen gedwongen splitsing
- 12-02-06 10:21 - Christenmigrant moet in Leeuwarden plek opeisen
- 11-02-06 15:24 - Samen dienen in de wereld
- 11-02-06 14:36 - Kansen voor gemeenten?
- 11-02-06 14:33 - Zeggenschap over de politie - van gemeentelijk naar regionaal naar landelijk
- 11-02-06 14:29 - Verheugd met de jeugd?
- 11-02-06 14:08 - De brandweer als regionale spil?
- 11-02-06 11:37 - ChristenUnie wil Bussum ontdoen van stoffig imago
- 11-02-06 11:27 - ChristenUnie Gouda komt op voor de fietser
- 09-02-06 12:29 - Algemeen Overleg Industriebrief EU-regelgeving
- 09-02-06 11:50 - Rust in plaats van ronkende racewagens
- 09-02-06 10:48 - Vier gemeentelijke beleidsterreinen
- 09-02-06 10:17 - Dichtbij de burger
- 09-02-06 10:08 - Dualistisch onderhandelen
- 09-02-06 10:03 - Zorgen om de huishouding van Thorbecke
- 09-02-06 09:59 - Vragen over de levensbeëindiging bij pasgeborenen
- 08-02-06 18:27 - Bijdrage debat vervolging christenen Iran
- 08-02-06 18:22 - Politiek4Kids interview jongste kandidaat Nederland
- 08-02-06 18:18 - Algemeen overleg politiebestel
- 08-02-06 18:17 - Bijdrage debat politiebestel
- 08-02-06 18:15 - Reactie ChristenUnie op inkomensgevolgen nieuwe Zorgverzekeringswet
- 08-02-06 13:32 - Verslag Algemeen overleg IND
- 08-02-06 13:28 - Bijdrage debat Wet ruimtelijke ordening
- 08-02-06 13:06 - Verslag algemeen overleg Politiebestel
- 08-02-06 10:33 - Algemeen Overleg Nieuwe subsidieregeling PGO-organisaties
- 08-02-06 00:00 - Verslag Algemeen overleg Koninklijke Marechaussee Beleidsplan 2010
- 07-02-06 17:33 - Christenen slikken ook niet alles
- 07-02-06 16:48 - € 400.000 naar Present voor WMO
- 07-02-06 12:09 - Bijdrage debat Onderwijs achterstandenbeleid
- 07-02-06 11:55 - Column: Demissionair
- 07-02-06 11:47 - ChristenUnie Sneek meest vrouwvriendelijke partij
- 07-02-06 10:15 - Verre adviseur
- 06-02-06 22:34 - 100 miljoen voor monumentale kerken
- 04-02-06 11:00 - Gehandicapte kan raadslid blijven
- 03-02-06 16:46 - Sportbijbels bij aftrap verkiezingscampagne Zwartewaterland
- 03-02-06 16:28 - Vragen n.a.v. website 'meisjesforum.net'
- 03-02-06 14:19 - Vragen over Meisjesforum
- 03-02-06 14:16 - Voordewind predikt orde en fatsoen
- 03-02-06 14:00 - Mensenrechten Cuba
- 03-02-06 09:30 - Vragen over post Koninklijke Marechaussee Ter Apel
- 03-02-06 09:10 - Gereformeerd als eretitel
- 02-02-06 23:39 - Bijdrage debat Afghanistan
- 02-02-06 17:24 - Stemverklaring Cuba
- 02-02-06 17:17 - rusttijden chauffeurs
- 02-02-06 13:29 - Inbreng Algemeen overleg Afghanistan
- 02-02-06 12:54 - Algemeen Overleg Leerlinggebonden Financiering
- 01-02-06 15:14 - Vragen over wegwerkzaamheden
- 01-02-06 14:18 - Teheran en Ramallah
- 01-02-06 10:31 - Bijdrage debat Goedkeuring toetreding Bulgarije en Roemenië tot EU
januari
- 31-01-06 13:25 - Inbreng Algemeen overleg Regelgeving vervoer gevaarlijke stoffen per schip
- 31-01-06 11:17 - ChristenUnie Urk lanceert breezermotie
- 31-01-06 10:18 - Nooit een revolutie
- 31-01-06 10:08 - Bijdrage debat Wet wijziging WW-stelsel en ontslagrecht
- 31-01-06 09:31 - ChristenUnie Gouda zet in op vrijwilligerswerk bij 5-jarig bestaan
- 27-01-06 12:32 - Inbreng Wijziging wet primair onderwijs 1992 i.v.m. overblijven in het basisonderwijs
- 27-01-06 11:21 - ChristenUnie Woerden: Kwekplekken tegen overlast van ouders
- 26-01-06 14:35 - Verslag overleg voor- en naschoolse opvang
- 26-01-06 12:49 - Algemeen Overleg Westerschelde
- 26-01-06 12:46 - Algemeen Overleg Nota Rijk rond Schulden
- 26-01-06 11:27 - Inbreng Samenvoeging van de gemeenten Bergschenhoek, Berkel en Rodenrijs en Bleiswijk
- 26-01-06 11:23 - Inbreng Correctief referendum
- 25-01-06 16:01 - Samen een ‘bakkie’ doen
- 25-01-06 12:41 - Algemeen Overleg Lerarenopleidingen
- 25-01-06 11:28 - Verslag Invoering burgerservicenummer in de zorg
- 25-01-06 10:36 - Bijdrage debat Burgerinitiatief
- 24-01-06 14:37 - Europa dramt door
- 24-01-06 10:15 - Bijdrage debat Tweede Fase voortgezet onderwijs
- 24-01-06 08:26 - Eindelijk nieuwe partij in Bussum
- 23-01-06 16:54 - Ambitie ChristenUnie is 4% van alle raadszetels
- 23-01-06 10:00 - Verslag Wijziging Mediawet
- 23-01-06 09:18 - Kamerleden opgehaald met rolstoelvervoer
- 21-01-06 15:49 - Column Centraal Weekblad
- 20-01-06 13:33 - Sportbijbel is positief getuigenis
- 19-01-06 16:38 - ChristenUnie bezorgd over gevolgen nieuwe dienstregeling NS
- 19-01-06 16:14 - Donner neemt plan ChristenUnie over
- 19-01-06 14:55 - Bijdrage debat bestuurlijke boete
- 19-01-06 14:44 - ChristenUnie Radio
- 19-01-06 13:50 - Prostitutieverbod
- 19-01-06 11:34 - Grondwetperikelen
- 19-01-06 11:27 - Kurdistan
- 19-01-06 10:59 - Europese grondwet
- 19-01-06 10:17 - Verslag onderwijsnummer
- 18-01-06 19:46 - Kamervragen over Messiasbelijdende joden Israël
- 18-01-06 13:02 - EU verscherpt strijd tegen mensenhandel
- 18-01-06 12:06 - Europees nabuurschap
- 18-01-06 11:23 - Algemeen overleg invoering Lumpsum in primair onderwijs
- 18-01-06 10:51 - Europese grondwet
- 17-01-06 16:31 - Verslag Wijziging Wegenverkeerswet 1994 ivm de invoering van een puntenstelsel rijbewijs
- 17-01-06 11:00 - Prostitutie is misbruik
- 17-01-06 10:52 - Havenrichtlijn
- 16-01-06 12:24 - Lijsttrekker ChristenUnie Wageningen overleden
- 16-01-06 10:56 - Havenarbeiders op de bres
- 13-01-06 14:54 - Reactie op kabinetsbesluit Afghanistan
- 13-01-06 09:36 - Ruimte voor tuinders in Emmen
- 11-01-06 20:58 - Blijf bij ontheffing medezeggenschap
- 11-01-06 10:44 - Alternatief plan ChristenUnie-SGP centrum Emmeloord
- 10-01-06 21:23 - Column: Beschamend
- 10-01-06 11:04 - ChristenUnie Veendam: Therapie voor echtscheiding
- 09-01-06 21:08 - Regina Mac-Nack Amsterdammer van het jaar
- 07-01-06 23:00 - Debat op 1: D66 is een anti-religieuze partij
- 07-01-06 09:11 - Een liberaal pleidooi tegen openbaar onderwijs
- 04-01-06 13:20 - Nieuwe solidariteit vraagt aandacht voor gezamenlijk bestaan
- 03-01-06 19:55 - D66 maakt de dienst uit in kabinet
- 02-01-06 12:31 - SGP-ChristenUnie Zuid-Holland op bres voor regiotaxi
Reacties op 'Memorie van toelichting wetsvoorstel negationisme'
Geen berichten gevonden
Log in om te kunnen reageren op nieuwsberichten.