Goed, voor staatkundig-gereformeerden is het misschien ook wel erg spannend de handen te branden aan het verjaardagsfeestje van de katholieke heiligman. Maar ook van een christendemocraat als Sybrand Buma hebben we tot nu toe niet veel meer gehoord dan dat we niet zo hard moeten zijn voor elkaar. Wie zoet is krijgt lekkers, zeg maar.
Toegegeven, in zijn recente boek Hoop voor een verdeeld land staat Gert-Jan Segers in een paar zinnen stil bij het zwartepietendebat. En Segers analyseert scherp dat de discussie diepere breuklijnen in ons land illustreert: tussen succesvollen en achterblijvers, tussen langgevestigden en nieuwkomers. Zwarte Piet is bedreigend voor de een, want een uiting van diepgeworteld en nog altijd aanwezig racisme. Maar de ander voelt zich met Zwarte Piet bedreigd, omdat in een globaliserende wereld een van de schaarse momenten van nationale saamhorigheid onder vuur wordt genomen, naast misschien Koningsdag en hopelijk nog eens het WK voetbal.

Expliciet of impliciet zeggen onze christenpolitici: de politiek heeft hier geen rol, laat mensen zelf maar oefenen in verdraagzaamheid. Een mooie leerschool voor de democratie. Veranderingen volgen vanzelf, wanneer de tijd rijp is! En ja hoor, zie nu zelfs RTL, die het zwart van Piet vervangt door roetvegen.
Beetje beschamend blijft het wel, ’s lands leiders die de commercie de kastanjes uit het vuur laten halen. Waar verdraagzaamheid dreigt te ontstaan brengt de politiek snel de verharding terug. ‘Een moord op het Sintfeest!’, roept de voorzitter van ’s lands grootste politieke fractie, Halbe Zijstra. Het is om je te bescheuren als het niet zo triest was geweest. Zo wordt meteen ook de publieke omroep in een lastig parket gebracht. Met dit soort teksten is het niet echt ontspannen manoeuvreren.

Kaaskoppen
De zwartepietendiscussie is ten diepste een debat over identiteit. En die zoeken we wel erg in de uiterlijke vorm. Zwarte Piet als natuurlijke bondgenoot van de joods-christelijke cultuur tegenover het multiculturalisme, dat geeft toch te denken. En het gaat maar steeds over de identiteit van de een tegenover die van de ander. Is dat niet ook een vorm van verborgen racisme, dat beide kampen almaar spreken over de pijn van een zwarte minderheid waarmee rekening gehouden moet worden? Alsof het slavernijverleden kaaskoppen minder pijn zou moeten doen.

Al lijkt dit donkere verleden in ons collectieve geheugen inderdaad ver weggezakt. Misschien is dat een belangrijk onderdeel van het probleem. Maar in het debat van de afgelopen jaren valt juist op dat vrijwel niemand, Pietenvriend of -vijand, weerspreekt dat Zwarte Piet racistische wortels heeft. Ergens in het midden van de negentiende eeuw kreeg Sint zijn ‘kroesharige neger’ als knecht, om de toenmalige woorden van schrijver Alberdingk Thijm te gebruiken. De tijd waarin zwarten door de westerse meerderheid werden gezien als een inferieur mensenras, in hun ontwikkeling dichter bij de dieren, knechten op zijn best. De tijd waarin zwarten dansend en trommelend werden tentoongesteld in ‘mensentuinen’. De tijd van slavernij, waarin duizenden en duizenden mensen louter op basis van hun huidskleur werden geroofd, geboeid, vernederd, uitgebuit, soms met de dood tot gevolg. Vrijheid, gelijkheid, broederschap: we hebben niet altijd gepraktiseerd wat we prediken. En de Zwarte Piet van vandaag draagt zichtbare tekens van die tijd.

Collectieve geheugen
Het zwartepietendebat zou moeten gaan over ons collectieve geheugen en onze collectieve identiteit, die van langgevestigden én nieuwkomers. Het zou moeten gaan over waarden achter vormen. Ten diepste gaat de discussie hier om de vraag wie wij als Nederlanders willen zijn. Hoe wij samen om willen gaan met ons verleden. Nu dit debat is losgebarsten, en we er allemaal over hebben kunnen nadenken, willen wij nu echt zo luchtig blijven omgaan met deze inktzwarte bladzijde uit ons verleden?
De roetvegenactie van RTL is een mooie aanpassing, die onderstreept dat gelijkwaardigheid een kernwaarde is van onze samenleving. Een bescheiden verandering die ons helpt een feest een feest te houden.

Moreel debat
Het zwartepietendebat is een moreel debat. Terecht horen we daarin steeds vaker ook politici, van links en rechts. En de christelijke politiek? De christelijke politiek heeft vaak voorop gelopen in de strijd tegen slavernij en mensenhandel. En in het algemeen bepaald niet achteraan gelopen in het publiek debat over morele vragen. Laten wij nu ook niet zwijgen, in dit debat over een donker hoofdstuk uit onze eigen geschiedenis van omgaan met de menselijke waardigheid.


Door Wouter Beekers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie

Dit opiniestuk verscheen op 28 oktober in het Nederlands Dagblad.