De historische wortels van de ChristenUnie
zaterdag 08 februari 2003 10:31
“We gaan iets nieuws beginnen”. Met dit enthousiasme storten velen zich op de opbouw van de ChristenUnie als een nieuwe christelijke politieke organisatie. Maar de ChristenUnie is niet uit de lucht komen vallen. Zij is gevormd uit de bestaande partijen GPV en RPF, die elk al een geschiedenis van respectievelijk 54 en 27 jaar achter zich hebben, en die beide op hun beurt weer afkomstig waren uit de ARP.
Om het heden te begrijpen moet je het verleden kennen. Wie de geschiedenis niet kent, zal ook in discussies geen begrip hebben voor argumenten die op de historie gebaseerd zijn. En als we elkaars achtergronden en argumenten niet begrijpen, wordt het al gauw een discussie tussen doven.
Dat geldt ook voor een discussie over de organisatiestructuur van ChristenUnie. Kiezen we voor een ‘bottom-up structuur’, waarbij mensen lid worden van een plaatselijke vereniging die op haar beurt weer aangesloten is bij een landelijke organisatie? Of moet het een ‘top-down structuur’ worden, waarbij de leden aangesloten zijn bij een landelijke organisatie met plaatselijke afdelingen? De huidige politieke partijen zijn vrijwel allemaal ‘top-down organisaties’. Maar de voorgangers van de ChristenUnie, RPF, GPV en uiteindelijk de ARP, waren in hoge mate ‘bottom-up’ georganiseerd. In dit artikel zullen we de achtergronden daarvan schetsen, waarbij overigens geen volledigheid gepretendeerd wordt.
De Antirevolutionaire Partij (ARP)
De grondlegger van de antirevolutionaire richting was mr. G. Groen van Prinsterer. In de winter van 1845-1846 hield hij voor een groep geestverwanten uit de kring van het Réveil zijn lezingen over Ongeloof en Revolutie, die vervolgens ook in boekvorm verschenen. Groen verzet zich daarin tegen de grondgedachten van de Franse Revolutie en pleit voor een wereldbeschouwing die gebaseerd is op Gods Woord en op Zijn handelen in de geschiedenis. Groen was, met tussenpozen, lid van de Tweede Kamer in de periode 1849-1866. Samen met enkele geestverwanten vormde hij daar ‘de antirevolutionaire richting’, alhoewel van fracties toen nog nauwelijks sprake was.
De leden van de Tweede Kamer werden in die tijd gekozen via een districtenstelsel. Binnen een kiesdistrict opereerde een aantal kiesverenigingen: liberaal, conservatief, antirevolutionair en later ook katholiek. De kandidaat die in één of twee stemronden de absolute meerderheid van de stemmen wist te behalen, werd namens het district afgevaardigd naar de Tweede Kamer. Omdat maar een beperkt deel van de bevolking kiesrecht had, waren ook bij de antirevolutionairen in de beginperiode zowel de actieve leden van de kiesverenigingen als de afgevaardigden in de Tweede Kamer veelal aristocraten, tussen wie soms ook nog een zekere familieverwantschap bestond. Politiek gezien leunde men vaak nog dicht tegen de conservatieven aan. Het belangrijkste onderscheidend punt was de strijd voor het bijzonder onderwijs, die bij de antirevolutionairen hoog in het vaandel stond. Vanaf 1869 ontstond tussen de antirevolutionaire kiesverenigingen overleg op landelijk niveau, onder meer over de kandidaten, de strategie en verkiezingsmateriaal.
De antirevolutionaire organisatie kreeg een belangrijke impuls door de oprichting van het Anti-Schoolwetverbond in 1872. Deze organisatie had als doelstelling onder meer de wijziging van artikel 194 van de Grondwet. Om dat te bereiken moest men ervoor zorgen dat er meer gelijkgezinden in de Tweede Kamer zitting zouden nemen. Plaatselijke afdelingen van het Anti-Schoolwetverbond functioneerden in sommige kiesdistricten feitelijk als antirevolutionaire kiesverenigingen; het Anti-Schoolwetverbond had zo een belangrijk aandeel in de antirevolutionaire verkiezingscampagnes. Ook zorgde het Anti-Schoolwetverbond voor activering van bestaande antirevolutionaire kiesverenigingen en voor een verbreding van de antirevolutionaire achterban naar de niet-kiesgerechtigden.
Binnen het Schoolwetverbond werd een belangrijke functie vervuld door Abraham Kuyper, die zelf in 1874 in de Tweede Kamer kwam als afgevaardigde van het district Gouda. Kuyper was ook de motor achter de uiteindelijke oprichting van de ARP, op 3 april 1879. De plaatselijke kiesverenigingen sloten zich aan bij een landelijke Centraal Comité (hoofdbestuur) dat werd gekozen door de Deputaten (afgevaardigden). De kiesverenigingen bleven zelf verantwoordelijk voor de kandidaatstelling in de districten, maar hier had het Centraal Comité toch een belangrijke vinger in de pap. Alleen kandidaten die het (door Abraham Kuyper geschreven) Beginselprogram onderschreven en die bereid waren zich aan te sluiten bij de Antirevolutionaire Kamerclub (fractie), kregen in de verkiezingscampagne de steun van het Centraal Comité (voorzitter A. Kuyper) en van het Antirevolutionaire dagblad De Standaard (hoofdredacteur A. Kuyper). Formeel was de ARP dus een echte ‘bottom-up’ organisatie, maar in de praktijk waren er ook wel centralistische elementen aanwezig.
Het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV)
De ARP was geen kerkgebonden partij. Zowel Hervormden als Afgescheidenen (Christelijke Gereformeerden) en vanaf 1886 Dolerenden waren binnen de kiesverenigingen te vinden, evenals leden van kleinere protestantse kerkgenootschappen. Maar zeker na de samenvoeging van de Afgescheidenen en de Dolerenden tot de Gereformeerde Kerken (1892) voerden de leden van die Kerken duidelijk de boventoon binnen de ARP. Toen in 1944 binnen de Gereformeerde Kerken een conflict ontstond over de leer rond verbond en doop (de ‘veronderstelde wedergeboorte’) van Abraham Kuyper, had dat ook politieke gevolgen. Hoogleraren en ambtsdragers die de leer van Kuyper niet wilden ondertekenen, werden door de synode geschorst en afgezet. Ongeveer 10% van de leden van de Gereformeerde Kerken ‘maakte zich vrij’ van de uitspraken van de synode en ging verder in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Zij zagen zich vervolgens geplaatst voor een ‘ethisch conflict’: konden zij nog wel op maandag samenwerken in de politiek met dezelfde mensen met wie ze ’s zondags niet meer samen in de kerk konden zitten? De leiding van de ARP zag dit probleem niet, omdat de ARP geen kerkgebonden organisatie was, en wilde er dus ook niet over praten. Naast dit ethisch conflict waren er ook verschillen in politieke opvattingen. De vrijgemaakten wilden politiek bedrijven rechtstreeks op basis van Schrift en Belijdenis. De ARP deed dit via het AR-Beginselprogram, dat nog steeds gebaseerd was op ideeën van Kuyper die niet door alle antirevolutionairen als Bijbels werden beschouwd.
Toen in 1945 het politieke leven na de oorlog weer op gang kwam, ontstonden rond de kerkscheuring ook problemen binnen de plaatselijke ARP-kiesverenigingen. Deze liepen zo hoog op dat in een aantal plaatsen zgn. Vrije Kiesverenigingen werden opgericht. De eerste hiervan was Berkel (ZH) in 1946, gevolgd door onder meer verenigingen in Groningen en Rotterdam.
Van 30 maart t/m 1 april 1948 werd in Amersfoort door 1250 vrijgemaakte ARP-ers een bezinningscongres gehouden, waarbij werd nagedacht over de weg die nu verder gevolgd zou moeten worden. Aan het einde van dit congres werden 12 conclusies aanvaard. Eén daarvan bepaalde dat nog eens gepraat moest worden met de leiding van de ARP. Deze gesprekken liepen echter op niets uit. Intussen had een deel van de congresgangers al een Landelijk Contact van Vrije Kiesverenigingen opgericht, met een Landelijke Contactraad als bestuur. In mei 1950 kreeg deze organisatie officieel de naam Gereformeerd Politiek Verbond (GPV). Met het woord Verbond wordt onder meer aangegeven dat het GPV evenals de ARP een ‘bottum-up’organisatie was. Geen landelijke organisatie met plaatselijke afdelingen, maar een samenwerkingsverband van plaatselijke verenigingen. Het werkgebied van deze verenigingen viel vaak samen met de plaatselijke vrijgemaakte kerken. Omdat hierdoor meerdere verenigingen binnen een burgerlijke gemeente bestonden (soms meer dan vijf) werkte dit niet altijd even efficiënt. Bovendien werd door deze koppeling de vrijgemaakte nestgeur van het GPV nog versterkt. Het lidmaatschap verliep via de plaatselijke vereniging. En hoewel de eis daartoe formeel nergens was vastgelegd, lieten de plaatselijke verenigingen vrijwel alleen vrijgemaakten als lid toe, waardoor het GPV feitelijk een kerkgebonden partij was.
De Reformatorische Politieke Federatie (RPF)
In de jaren zestig en zeventig ontstond binnen de ARP steeds meer ontevredenheid over de ‘linkse’ koers die deze partij ging varen. Onder de ontevredenen waren de accountant P. Siebesma uit Leeuwarden en hoogleraar J.P.A. Mekkes uit Leiden. Zij konden zich wel goed vinden in de beginselen en politieke standpunten van het GPV, maar omdat ze niet vrijgemaakt waren, konden ze daarvan geen lid worden. Daarom richten ze in januari 1966 het Nationaal Evangelisch Verband (NEV) op, een organisatie die als doel had het GPV steun te verlenen. Met name van GPV-secretaris Verbrugh kregen zij een warm onthaal, en jarenlang bewezen de NEV-ers als ‘houthakkers en waterputters’ goede diensten aan het GPV. In 1972 kwam het echter tot een breuk tussen de twee bondgenoten. Dit kwam enerzijds doordat niet iedereen binnen het GPV enthousiast was over het NEV. Dit werd nog sterker toen na de scheuring in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) van 1967, een aantal ‘buitenverbanders’ die door het GPV geroyeerd waren, toetraden tot het NEV. Daarnaast bestond binnen het NEV ook een stroming die de samenwerking wilde uitbreiden naar de SGP en delen van ARP en CHU, iets waar het GPV pertinent tegen was,
Intussen was in december 1970 door een aantal ARP-leden onder leding van de hoogleraren Drogendijk, Lindeboom en Troost de Gespreksgroep van AR-gezinden opgericht. Ook zij hadden bezwaren tegen de koers van de ARP, maar wilden – in tegenstelling tot het NEV - - bezinnend bezig zijn binnen die partij, en dus niet zelfstandig politiek optreden. De Gespreksgroep werd ook de spreekbuis voor mensen die bezwaren hadden tegen de toetreding van de ARP tot het CDA.
In april 1972 werd het Anti-Revolutionair Jongerencontact (ARJC) opgericht door een groep jongeren die zich zorgen maakte over linkse invloeden op de jeugd in het algemeen en binnen de AR-jongerenorganisatie ARJOS in het bijzonder. Leidende figuren waren hier onder meer Van der Land en Wagenaar. Toen de organisatie ook bleek aan te slaan bij jongeren binnen het NEV en de CHU werd deze in 1974 verbreed tot het Reformatorisch Politiek Jongerencontact (RPJC). De RPJC onderhield nauwe betrekkingen met de Gespreksgroep en wilde net als de Gesprekgroep vooral een bezinningsorganisatie zijn.
Naast deze landelijke organisaties bestonden in het begin van de jaren zeventig op diverse plaatsen in Nederland, met name in Overijssel en Gelderland, onafhankelijke kiesverenigingen. Somige daarvan hadden een achtergrond vanuit de ARP of de CHU, anderen waren meer verwant met het GPV, het NEV of de SGP. Op initiatief van de vereniging te Zwolle kwamen deze ‘onafhankelijken’ in mei 1974 in die plaats bij elkaar. Er werd een Regionale Contactcommissie ingesteld en een Regionaal Contactblad opgezet. Bekende namen binnen deze groep waren J.P.M. Rietkerk en A. Kadijk.
Medio 1974 waren er dus vier organisaties actief die eigenlijk allemaal hetzelfde doel nastreefden. Op 26 oktober van dat jaar kwamen zij bij elkaar in Amersfoort voor een conferentie over het thema Reformatorische Politiek op de Tweesprong. Conclusie was dat men de krachten zou moeten bundelen. Er werd een verklaring aangenomen waarin bij de besturen van de betrokken groeperingen werd aangedrongen op de vorming van een Reformatorische Politieke Federatie. Op 15 maart 1975 was de oprichting van de RPF een feit. Zij was dus oorspronkelijk een federatie van bestaande organisaties, vergelijkbaar met de huidige unie van GPV en RPF in de ChristenUnie. Deze structuur werd echter al snel vervangen door een organisatie vergelijkbaar met die van ARP en GPV. Volgens de Statuten van 1981 zijn plaatselijke kiesverenigingen lid van de RPF. Wie zich als persoon wil aansluiten bij de RPF, moet lid worden van een plaatselijke vereniging. Landelijke aanmelding kan echter ook, waarna men vervolgens wordt ingedeeld bij een plaatselijke vereniging. Wie in een plaats woont waar geen RPF-kiesvereniging is, kan bij uitzondering een individueel lidmaatschap krijgen.
Slot
ARP, GPV en RPF vertonen alledrie het ‘bottom-up principe’: particuliere personen zijn lid van plaatselijke kiesverenigingen, en die verenigingen zijn vervolgens aangesloten bij een landelijke organisatie. Bij de ARP was dat verklaarbaar en logisch vanuit het toen bestaande districtenstelsel: plaatselijke of regionale kiesverenigingen regelden niet alleen de kandidaatstelling voor de gemeenteraad, maar ook voor Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Toen het GPV in 1948 als afsplitsing van de ARP werd opgericht, nam men het vertrouwde organisatiemodel van de ARP over. Ook het ontstaan van het GPV vanuit plaatselijke conflicten speelde hierbij een rol. In tegenstelling tot de ARP vielen de grenzen van de plaatselijke GPV-kiesverenigingen vaak samen met die van de kerkelijke (vrijgemaakte) gemeenten. Ook de RPF koos voor het model dat bekend was vanuit de moederpartijen. Ten opzichte van het GPV zijn er wel een paar verschillen: bij de RPF als niet-kerkgebonden partij vielen de gebiedsgrenzen niet samen met kerkelijke grenzen, maar met die van een of meer burgerlijke gemeenten. Waar toelating van leden binnen het GPV uitsluitend voorbehouden was aan de plaatselijke verenigingen (zelfs bij verhuizing), kan men zich bij de RPF ook landelijk aanmelden en vervolgens plaatselijk worden ‘ingedeeld’. Bij wijze van uitzondering kan men ook als particulier landelijk lid van de RPF worden.
In de discussie over een ‘omkering’ van de vertrouwde structuur zullen zowel zakelijke als principiële en gevoelsmatige argumenten gebruikt worden. Mits het partijbureau goed georganiseerd is, zal een landelijk lidmaatschap efficiënter zijn dan een plaatselijk lidmaatschap. Uit mijn eigen tijd als medewerker op het GPV-bureau herinner ik mij dat het systeem van plaatselijke lidmaatschappen niet altijd even handig was. Vooral bij verhuizing en overlijden kon nogal eens verwarring ontstaan. Menig GPV-medewerker heeft in die tijd dan ook de verzuchting geslaakt: ‘hadden we maar een landelijk lidmaatschapssysteem’. Die wens werd niet gedeeld door alle plaatselijke GPV-verenigingen. In een systeem van landelijke lidmaatschappen zou de plaatselijke vereniging immers de greep op het toelatingsbeleid kwijtraken. Ook binnen de ChristenUnie kan dit nog wel gevoelig liggen. Hoewel de ChristenUnie geen kerkgebonden-organisatie is, zullen sommige verenigingen in met name plaatsen met een GPV-verleden toch wel enige grip op het toelatingsbeleid willen houden.
Er zal dus een principiële discussie moeten worden gevoerd over de vraag aan wie de toelating van leden wordt toevertrouwd. De uitkomst daarvan kan zijn dat dit op landelijk niveau moet gebeuren, maar het is in ieder geval van belang dat serieus wordt omgegaan met degenen die hier moeite mee hebben.
Er zullen ook verenigingen zijn (zowel vanuit een RPF- als een GPV-achtergrond) die gevoelsmatig bezwaar hebben tegen een top-down organisatie. Als sinds 1879 hebben we een organisatie waarbij wordt uitgegaan van de zelfstandigheid van de plaatselijke vereniging. Het valt dan niet mee ineens een filiaal te worden van een landelijke organisatie. Ook financieel zijn de verenigingen dan niet meer zelfstandig. In plaats van zelf contributie te heffen en die (grotendeels) af te dragen aan de landelijke organisatie moet men nu maar afwachten wat er van bovenaf wordt toegeschoven. Deze pijn kan verzacht worden door naast een landelijke ook een plaatselijke contributie te heffen, waarmee verenigingsactiviteiten en gemeenteraadsverkiezingen kunnen worden gefinancierd.
Omkering van de organisatiestructuur heeft zeker voordelen. Maar het is een gevoelig besluit dat met wijsheid genomen moet worden. Er moet rekening gehouden worden met principes en gevoelens, en de lokale pijn moet waar nodig worden verzacht.
Literatuur:
Door Theo Haasdijk. Drs. Th. Haasdijk was van 1984 tot 1999 beleidsmedewerker bij de Groen van Prinsterer Stichting. Van 1990 tot 2000 was hij gemeenteraadslid voor achtereenvolgens GPV en GPV/RPF/SGP in Amersfoort.
Gepubliceerd in DenkWijzer 2003, 1
Dat geldt ook voor een discussie over de organisatiestructuur van ChristenUnie. Kiezen we voor een ‘bottom-up structuur’, waarbij mensen lid worden van een plaatselijke vereniging die op haar beurt weer aangesloten is bij een landelijke organisatie? Of moet het een ‘top-down structuur’ worden, waarbij de leden aangesloten zijn bij een landelijke organisatie met plaatselijke afdelingen? De huidige politieke partijen zijn vrijwel allemaal ‘top-down organisaties’. Maar de voorgangers van de ChristenUnie, RPF, GPV en uiteindelijk de ARP, waren in hoge mate ‘bottom-up’ georganiseerd. In dit artikel zullen we de achtergronden daarvan schetsen, waarbij overigens geen volledigheid gepretendeerd wordt.
De Antirevolutionaire Partij (ARP)
De grondlegger van de antirevolutionaire richting was mr. G. Groen van Prinsterer. In de winter van 1845-1846 hield hij voor een groep geestverwanten uit de kring van het Réveil zijn lezingen over Ongeloof en Revolutie, die vervolgens ook in boekvorm verschenen. Groen verzet zich daarin tegen de grondgedachten van de Franse Revolutie en pleit voor een wereldbeschouwing die gebaseerd is op Gods Woord en op Zijn handelen in de geschiedenis. Groen was, met tussenpozen, lid van de Tweede Kamer in de periode 1849-1866. Samen met enkele geestverwanten vormde hij daar ‘de antirevolutionaire richting’, alhoewel van fracties toen nog nauwelijks sprake was.
De leden van de Tweede Kamer werden in die tijd gekozen via een districtenstelsel. Binnen een kiesdistrict opereerde een aantal kiesverenigingen: liberaal, conservatief, antirevolutionair en later ook katholiek. De kandidaat die in één of twee stemronden de absolute meerderheid van de stemmen wist te behalen, werd namens het district afgevaardigd naar de Tweede Kamer. Omdat maar een beperkt deel van de bevolking kiesrecht had, waren ook bij de antirevolutionairen in de beginperiode zowel de actieve leden van de kiesverenigingen als de afgevaardigden in de Tweede Kamer veelal aristocraten, tussen wie soms ook nog een zekere familieverwantschap bestond. Politiek gezien leunde men vaak nog dicht tegen de conservatieven aan. Het belangrijkste onderscheidend punt was de strijd voor het bijzonder onderwijs, die bij de antirevolutionairen hoog in het vaandel stond. Vanaf 1869 ontstond tussen de antirevolutionaire kiesverenigingen overleg op landelijk niveau, onder meer over de kandidaten, de strategie en verkiezingsmateriaal.
De antirevolutionaire organisatie kreeg een belangrijke impuls door de oprichting van het Anti-Schoolwetverbond in 1872. Deze organisatie had als doelstelling onder meer de wijziging van artikel 194 van de Grondwet. Om dat te bereiken moest men ervoor zorgen dat er meer gelijkgezinden in de Tweede Kamer zitting zouden nemen. Plaatselijke afdelingen van het Anti-Schoolwetverbond functioneerden in sommige kiesdistricten feitelijk als antirevolutionaire kiesverenigingen; het Anti-Schoolwetverbond had zo een belangrijk aandeel in de antirevolutionaire verkiezingscampagnes. Ook zorgde het Anti-Schoolwetverbond voor activering van bestaande antirevolutionaire kiesverenigingen en voor een verbreding van de antirevolutionaire achterban naar de niet-kiesgerechtigden.
Binnen het Schoolwetverbond werd een belangrijke functie vervuld door Abraham Kuyper, die zelf in 1874 in de Tweede Kamer kwam als afgevaardigde van het district Gouda. Kuyper was ook de motor achter de uiteindelijke oprichting van de ARP, op 3 april 1879. De plaatselijke kiesverenigingen sloten zich aan bij een landelijke Centraal Comité (hoofdbestuur) dat werd gekozen door de Deputaten (afgevaardigden). De kiesverenigingen bleven zelf verantwoordelijk voor de kandidaatstelling in de districten, maar hier had het Centraal Comité toch een belangrijke vinger in de pap. Alleen kandidaten die het (door Abraham Kuyper geschreven) Beginselprogram onderschreven en die bereid waren zich aan te sluiten bij de Antirevolutionaire Kamerclub (fractie), kregen in de verkiezingscampagne de steun van het Centraal Comité (voorzitter A. Kuyper) en van het Antirevolutionaire dagblad De Standaard (hoofdredacteur A. Kuyper). Formeel was de ARP dus een echte ‘bottom-up’ organisatie, maar in de praktijk waren er ook wel centralistische elementen aanwezig.
Het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV)
De ARP was geen kerkgebonden partij. Zowel Hervormden als Afgescheidenen (Christelijke Gereformeerden) en vanaf 1886 Dolerenden waren binnen de kiesverenigingen te vinden, evenals leden van kleinere protestantse kerkgenootschappen. Maar zeker na de samenvoeging van de Afgescheidenen en de Dolerenden tot de Gereformeerde Kerken (1892) voerden de leden van die Kerken duidelijk de boventoon binnen de ARP. Toen in 1944 binnen de Gereformeerde Kerken een conflict ontstond over de leer rond verbond en doop (de ‘veronderstelde wedergeboorte’) van Abraham Kuyper, had dat ook politieke gevolgen. Hoogleraren en ambtsdragers die de leer van Kuyper niet wilden ondertekenen, werden door de synode geschorst en afgezet. Ongeveer 10% van de leden van de Gereformeerde Kerken ‘maakte zich vrij’ van de uitspraken van de synode en ging verder in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Zij zagen zich vervolgens geplaatst voor een ‘ethisch conflict’: konden zij nog wel op maandag samenwerken in de politiek met dezelfde mensen met wie ze ’s zondags niet meer samen in de kerk konden zitten? De leiding van de ARP zag dit probleem niet, omdat de ARP geen kerkgebonden organisatie was, en wilde er dus ook niet over praten. Naast dit ethisch conflict waren er ook verschillen in politieke opvattingen. De vrijgemaakten wilden politiek bedrijven rechtstreeks op basis van Schrift en Belijdenis. De ARP deed dit via het AR-Beginselprogram, dat nog steeds gebaseerd was op ideeën van Kuyper die niet door alle antirevolutionairen als Bijbels werden beschouwd.
Toen in 1945 het politieke leven na de oorlog weer op gang kwam, ontstonden rond de kerkscheuring ook problemen binnen de plaatselijke ARP-kiesverenigingen. Deze liepen zo hoog op dat in een aantal plaatsen zgn. Vrije Kiesverenigingen werden opgericht. De eerste hiervan was Berkel (ZH) in 1946, gevolgd door onder meer verenigingen in Groningen en Rotterdam.
Van 30 maart t/m 1 april 1948 werd in Amersfoort door 1250 vrijgemaakte ARP-ers een bezinningscongres gehouden, waarbij werd nagedacht over de weg die nu verder gevolgd zou moeten worden. Aan het einde van dit congres werden 12 conclusies aanvaard. Eén daarvan bepaalde dat nog eens gepraat moest worden met de leiding van de ARP. Deze gesprekken liepen echter op niets uit. Intussen had een deel van de congresgangers al een Landelijk Contact van Vrije Kiesverenigingen opgericht, met een Landelijke Contactraad als bestuur. In mei 1950 kreeg deze organisatie officieel de naam Gereformeerd Politiek Verbond (GPV). Met het woord Verbond wordt onder meer aangegeven dat het GPV evenals de ARP een ‘bottum-up’organisatie was. Geen landelijke organisatie met plaatselijke afdelingen, maar een samenwerkingsverband van plaatselijke verenigingen. Het werkgebied van deze verenigingen viel vaak samen met de plaatselijke vrijgemaakte kerken. Omdat hierdoor meerdere verenigingen binnen een burgerlijke gemeente bestonden (soms meer dan vijf) werkte dit niet altijd even efficiënt. Bovendien werd door deze koppeling de vrijgemaakte nestgeur van het GPV nog versterkt. Het lidmaatschap verliep via de plaatselijke vereniging. En hoewel de eis daartoe formeel nergens was vastgelegd, lieten de plaatselijke verenigingen vrijwel alleen vrijgemaakten als lid toe, waardoor het GPV feitelijk een kerkgebonden partij was.
De Reformatorische Politieke Federatie (RPF)
In de jaren zestig en zeventig ontstond binnen de ARP steeds meer ontevredenheid over de ‘linkse’ koers die deze partij ging varen. Onder de ontevredenen waren de accountant P. Siebesma uit Leeuwarden en hoogleraar J.P.A. Mekkes uit Leiden. Zij konden zich wel goed vinden in de beginselen en politieke standpunten van het GPV, maar omdat ze niet vrijgemaakt waren, konden ze daarvan geen lid worden. Daarom richten ze in januari 1966 het Nationaal Evangelisch Verband (NEV) op, een organisatie die als doel had het GPV steun te verlenen. Met name van GPV-secretaris Verbrugh kregen zij een warm onthaal, en jarenlang bewezen de NEV-ers als ‘houthakkers en waterputters’ goede diensten aan het GPV. In 1972 kwam het echter tot een breuk tussen de twee bondgenoten. Dit kwam enerzijds doordat niet iedereen binnen het GPV enthousiast was over het NEV. Dit werd nog sterker toen na de scheuring in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) van 1967, een aantal ‘buitenverbanders’ die door het GPV geroyeerd waren, toetraden tot het NEV. Daarnaast bestond binnen het NEV ook een stroming die de samenwerking wilde uitbreiden naar de SGP en delen van ARP en CHU, iets waar het GPV pertinent tegen was,
Intussen was in december 1970 door een aantal ARP-leden onder leding van de hoogleraren Drogendijk, Lindeboom en Troost de Gespreksgroep van AR-gezinden opgericht. Ook zij hadden bezwaren tegen de koers van de ARP, maar wilden – in tegenstelling tot het NEV - - bezinnend bezig zijn binnen die partij, en dus niet zelfstandig politiek optreden. De Gespreksgroep werd ook de spreekbuis voor mensen die bezwaren hadden tegen de toetreding van de ARP tot het CDA.
In april 1972 werd het Anti-Revolutionair Jongerencontact (ARJC) opgericht door een groep jongeren die zich zorgen maakte over linkse invloeden op de jeugd in het algemeen en binnen de AR-jongerenorganisatie ARJOS in het bijzonder. Leidende figuren waren hier onder meer Van der Land en Wagenaar. Toen de organisatie ook bleek aan te slaan bij jongeren binnen het NEV en de CHU werd deze in 1974 verbreed tot het Reformatorisch Politiek Jongerencontact (RPJC). De RPJC onderhield nauwe betrekkingen met de Gespreksgroep en wilde net als de Gesprekgroep vooral een bezinningsorganisatie zijn.
Naast deze landelijke organisaties bestonden in het begin van de jaren zeventig op diverse plaatsen in Nederland, met name in Overijssel en Gelderland, onafhankelijke kiesverenigingen. Somige daarvan hadden een achtergrond vanuit de ARP of de CHU, anderen waren meer verwant met het GPV, het NEV of de SGP. Op initiatief van de vereniging te Zwolle kwamen deze ‘onafhankelijken’ in mei 1974 in die plaats bij elkaar. Er werd een Regionale Contactcommissie ingesteld en een Regionaal Contactblad opgezet. Bekende namen binnen deze groep waren J.P.M. Rietkerk en A. Kadijk.
Medio 1974 waren er dus vier organisaties actief die eigenlijk allemaal hetzelfde doel nastreefden. Op 26 oktober van dat jaar kwamen zij bij elkaar in Amersfoort voor een conferentie over het thema Reformatorische Politiek op de Tweesprong. Conclusie was dat men de krachten zou moeten bundelen. Er werd een verklaring aangenomen waarin bij de besturen van de betrokken groeperingen werd aangedrongen op de vorming van een Reformatorische Politieke Federatie. Op 15 maart 1975 was de oprichting van de RPF een feit. Zij was dus oorspronkelijk een federatie van bestaande organisaties, vergelijkbaar met de huidige unie van GPV en RPF in de ChristenUnie. Deze structuur werd echter al snel vervangen door een organisatie vergelijkbaar met die van ARP en GPV. Volgens de Statuten van 1981 zijn plaatselijke kiesverenigingen lid van de RPF. Wie zich als persoon wil aansluiten bij de RPF, moet lid worden van een plaatselijke vereniging. Landelijke aanmelding kan echter ook, waarna men vervolgens wordt ingedeeld bij een plaatselijke vereniging. Wie in een plaats woont waar geen RPF-kiesvereniging is, kan bij uitzondering een individueel lidmaatschap krijgen.
Slot
ARP, GPV en RPF vertonen alledrie het ‘bottom-up principe’: particuliere personen zijn lid van plaatselijke kiesverenigingen, en die verenigingen zijn vervolgens aangesloten bij een landelijke organisatie. Bij de ARP was dat verklaarbaar en logisch vanuit het toen bestaande districtenstelsel: plaatselijke of regionale kiesverenigingen regelden niet alleen de kandidaatstelling voor de gemeenteraad, maar ook voor Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Toen het GPV in 1948 als afsplitsing van de ARP werd opgericht, nam men het vertrouwde organisatiemodel van de ARP over. Ook het ontstaan van het GPV vanuit plaatselijke conflicten speelde hierbij een rol. In tegenstelling tot de ARP vielen de grenzen van de plaatselijke GPV-kiesverenigingen vaak samen met die van de kerkelijke (vrijgemaakte) gemeenten. Ook de RPF koos voor het model dat bekend was vanuit de moederpartijen. Ten opzichte van het GPV zijn er wel een paar verschillen: bij de RPF als niet-kerkgebonden partij vielen de gebiedsgrenzen niet samen met kerkelijke grenzen, maar met die van een of meer burgerlijke gemeenten. Waar toelating van leden binnen het GPV uitsluitend voorbehouden was aan de plaatselijke verenigingen (zelfs bij verhuizing), kan men zich bij de RPF ook landelijk aanmelden en vervolgens plaatselijk worden ‘ingedeeld’. Bij wijze van uitzondering kan men ook als particulier landelijk lid van de RPF worden.
In de discussie over een ‘omkering’ van de vertrouwde structuur zullen zowel zakelijke als principiële en gevoelsmatige argumenten gebruikt worden. Mits het partijbureau goed georganiseerd is, zal een landelijk lidmaatschap efficiënter zijn dan een plaatselijk lidmaatschap. Uit mijn eigen tijd als medewerker op het GPV-bureau herinner ik mij dat het systeem van plaatselijke lidmaatschappen niet altijd even handig was. Vooral bij verhuizing en overlijden kon nogal eens verwarring ontstaan. Menig GPV-medewerker heeft in die tijd dan ook de verzuchting geslaakt: ‘hadden we maar een landelijk lidmaatschapssysteem’. Die wens werd niet gedeeld door alle plaatselijke GPV-verenigingen. In een systeem van landelijke lidmaatschappen zou de plaatselijke vereniging immers de greep op het toelatingsbeleid kwijtraken. Ook binnen de ChristenUnie kan dit nog wel gevoelig liggen. Hoewel de ChristenUnie geen kerkgebonden-organisatie is, zullen sommige verenigingen in met name plaatsen met een GPV-verleden toch wel enige grip op het toelatingsbeleid willen houden.
Er zal dus een principiële discussie moeten worden gevoerd over de vraag aan wie de toelating van leden wordt toevertrouwd. De uitkomst daarvan kan zijn dat dit op landelijk niveau moet gebeuren, maar het is in ieder geval van belang dat serieus wordt omgegaan met degenen die hier moeite mee hebben.
Er zullen ook verenigingen zijn (zowel vanuit een RPF- als een GPV-achtergrond) die gevoelsmatig bezwaar hebben tegen een top-down organisatie. Als sinds 1879 hebben we een organisatie waarbij wordt uitgegaan van de zelfstandigheid van de plaatselijke vereniging. Het valt dan niet mee ineens een filiaal te worden van een landelijke organisatie. Ook financieel zijn de verenigingen dan niet meer zelfstandig. In plaats van zelf contributie te heffen en die (grotendeels) af te dragen aan de landelijke organisatie moet men nu maar afwachten wat er van bovenaf wordt toegeschoven. Deze pijn kan verzacht worden door naast een landelijke ook een plaatselijke contributie te heffen, waarmee verenigingsactiviteiten en gemeenteraadsverkiezingen kunnen worden gefinancierd.
Omkering van de organisatiestructuur heeft zeker voordelen. Maar het is een gevoelig besluit dat met wijsheid genomen moet worden. Er moet rekening gehouden worden met principes en gevoelens, en de lokale pijn moet waar nodig worden verzacht.
Literatuur:
- Rienk Janssens, De opbouw van de Antirevolutionaire Partij 1850-1888, Hilversum 2001.
- Gedenkboek GPV 1948-1988, Amersfoort 1988.
- Theo Haasdijk, Woning gezocht en gevonden, Afgestemd oktober 2000.
Door Theo Haasdijk. Drs. Th. Haasdijk was van 1984 tot 1999 beleidsmedewerker bij de Groen van Prinsterer Stichting. Van 1990 tot 2000 was hij gemeenteraadslid voor achtereenvolgens GPV en GPV/RPF/SGP in Amersfoort.
Gepubliceerd in DenkWijzer 2003, 1
Nieuwsarchief > 2003
december
- 30-12-03 14:33 - ChristenUnie promoot "Kerk op Groen"
- 29-12-03 16:20 - Zakkenvullers of volksvertegenwoordigers?
- 27-12-03 16:58 - Rouvoet: brieven aan God niet weggooien
- 23-12-03 20:54 - ChristenUnie op bezoek op de Zeedijk
- 23-12-03 20:00 - Vragen over Nederlandse financiële bijdragen voedselnood Noord Korea
- 23-12-03 16:07 - Vragen over Voedselhulp Noord-Korea
- 23-12-03 12:50 - Oudkerk diskwalificeert zich als wethouder onderwijs
- 23-12-03 10:26 - Algemeen Overleg Interpellatie opvang gemeenten uitgeprocedeerde asielzoekers
- 22-12-03 23:55 - ChristenUnie-SGP Noord-Holland vraagt om parlementaire enquête Schiphol
- 20-12-03 21:20 - RTV Oost over de Hanzelijntunnel
- 20-12-03 07:38 - Column Friesch Dagblad
- 19-12-03 21:28 - Redt de scheepsbouw met staatssteun
- 19-12-03 17:46 - Teleurstelling over tegenstem CDA motie Hanzelijn
- 19-12-03 12:01 - ChristenUnie en <i>Kampen</i> benoemen Stefan Paas
- 19-12-03 12:00 - Politieke partij en theologische universiteit doen onderzoek relatie geloof en politiek
- 19-12-03 11:46 - CDA blokkeert extra geld palliatieve zorg
- 19-12-03 11:00 - Nieuwe voorzitter curatorium
- 18-12-03 16:53 - Apart debat over godsdienstvrijheid
- 18-12-03 14:11 - Verslag Aanpassing gemeentewet, Provinciewet e.a. – dualisering
- 18-12-03 10:27 - Algemeen Overleg Bevoegdheid opleggen bestuurlijke boete gemeentebesturen
- 17-12-03 21:39 - Schoon door Oostenrijk
- 17-12-03 19:45 - Hulp op lokaal niveau
- 17-12-03 16:23 - Motie mensenrechten Noord-Korea
- 17-12-03 13:49 - Statuut voor de leden
- 17-12-03 09:29 - Algemeen Overleg Consessiewet spoor
- 16-12-03 23:28 - Goede woorden, goede daden
- 16-12-03 17:34 - Begroting 2004
- 16-12-03 14:48 - Bijdrage debat georganiseerde solidariteit
- 16-12-03 11:19 - Bijdrage debat Begroting Buitenlandse Zaken 2004
- 16-12-03 10:35 - Vragen over mogelijke arrestatie van protestantse christenen in Vietnam
- 16-12-03 09:32 - Column: Lang leve de verzuiling
- 15-12-03 22:03 - Weefsels en cellen
- 15-12-03 19:58 - Overnamerichtlijn
- 15-12-03 14:53 - André Rouvoet oogst veel waardering!
- 15-12-03 14:00 - Vragen over mogelijke oprichting van een multinationale Groep Maritieme Patrouille Vliegtuigen
- 15-12-03 13:55 - Vragen over Rapport Rutgers Nisso Groep “Abortus in Nederland 2001-2002”
- 15-12-03 11:48 - Impressies daklozendag ChristenUnie Den Haag
- 15-12-03 10:40 - Velsens raadslid ontdekt groot aantal fouten in kwartaalrapportage gemeente
- 12-12-03 18:49 - Europa heeft geld voor IJssel-tunnel
- 12-12-03 15:47 - Lijsttrekkerscampagne voor Europa
- 12-12-03 14:12 - Manifest voor Europese verkiezingen
- 12-12-03 12:19 - Jongeren en risicogedrag in de laatmoderne samenleving
- 12-12-03 12:15 - Nederland met of zonder Europees grondwettelijk verdrag
- 12-12-03 12:14 - Een gekozen burgemeester: bezint eer ge begint
- 12-12-03 11:40 - Het gezin: een achterhaald fenomeen?
- 12-12-03 11:30 - Opvoedingsondersteuning
- 12-12-03 10:40 - Interview met een bevlogen huisarts
- 12-12-03 10:37 - Overheid moet in sommige gevallen moraliseren
- 12-12-03 10:30 - Lijsttrekkercampagne voor Europa
- 11-12-03 18:55 - debat gekozen burgemeester
- 11-12-03 14:09 - Bijdrage debat Belastingplan 2004
- 11-12-03 13:09 - Algemeen Overleg Landbouw- en Visserijraad
- 11-12-03 11:02 - Bijdrage debat dakloze asielzoekers
- 10-12-03 18:51 - Combitunnel Nijverdal
- 10-12-03 14:07 - Bijdrage debat Vreemdelingenwet – verblijfsvergunning asiel 5 jaar
- 10-12-03 14:05 - Bijdrage debat Vreemdelingenwet – 10-dagentoets
- 10-12-03 11:11 - Bijdrage debat Wet uitgebreide identificatieplicht
- 09-12-03 18:53 - Haagsche Courant over infrastructuurdebat
- 09-12-03 14:03 - Bijdrage debat Stelselmatige daders
- 09-12-03 13:05 - Algemeen Overleg Derde actieprogramma Nitraatrichtlijn - Mestproblematiek
- 08-12-03 18:09 - Nota overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur (MIT) 2004
- 08-12-03 18:04 - Toch geld voor tunnel Hanzelijn?
- 08-12-03 11:13 - Algemeen Overleg Wet uitgebreide identificatieplicht
- 08-12-03 09:44 - Normen- en waardendebat kan nu echt beginnen
- 08-12-03 07:50 - Minachting De Geus maakt Rouvoet boos
- 07-12-03 18:06 - Kleine meisje Deo Volente onze koningin
- 05-12-03 18:32 - Geneesmiddelen
- 04-12-03 14:09 - Ziektekosten in Europa
- 04-12-03 12:56 - Verslag Ondersteuning onderwijs aan zieke leerlingen
- 04-12-03 12:54 - Verslag Wijziging Wet primair onderwijs/expertisecentra: decentralisatie arbeidsvoorwaarden
- 04-12-03 10:40 - Alimentatie meer afdwingen
- 04-12-03 10:28 - Algemeen Overleg Beleidskader Flora- en Faunawet
- 03-12-03 20:44 - Bijdrage debat Begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor 2004
- 03-12-03 20:41 - Partneralimentatie incasseren
- 03-12-03 19:54 - Schimmenspel
- 03-12-03 16:18 - Proef met laag BTW-tarief
- 03-12-03 11:20 - Algemeen Overleg Inkomenspositie chronisch zieken en gehandicapten
- 02-12-03 17:57 - Bijdrage debat Wet terroristische misdrijven
- 01-12-03 18:14 - Wetgevingsoverleg Wijziging Penitentiaire beginselenwet – stelselmatige daders
- 01-12-03 16:21 - Blokland bevraagt Trichet
- 01-12-03 14:37 - Verlichting en christelijke politiek
- 01-12-03 10:33 - De werkgroep ChristenUnie Multicultureel
november
- 28-11-03 18:57 - Parlementaire onderzoekscommissie
- 27-11-03 19:56 - Bijdrage debat Financieringsstructuur regionale publieke omroep
- 27-11-03 17:01 - Bijdrage debat Europees Stabiliteitspact
- 27-11-03 13:39 - Arie Slob in onderzoekscommissie
- 27-11-03 10:29 - Algemeen Overleg Bezuinigingen stads- en streekvervoer
- 26-11-03 14:49 - Landinrichtingswet
- 25-11-03 19:51 - Bijdrage debat Bordeelverbod en mensenhandel
- 25-11-03 19:48 - Bijdrage debat Begroting Volksgezondheid, Welzijn en Sport
- 25-11-03 18:17 - Schurkenstaat Maagdeneilanden
- 25-11-03 16:07 - Israël onder Europees vuur
- 24-11-03 20:33 - Bijdrage mediabegroting
- 24-11-03 17:19 - Vloeken aanpakken met afspraken
- 24-11-03 15:14 - Column Swollenaer
- 24-11-03 11:43 - Algemeen Overleg Wijziging Penitentiaire beginselenwet- meerpersoonscelgebruik
- 24-11-03 09:38 - "Verzuiling bevordert participatie"
- 22-11-03 23:37 - Column Friesch Dagblad: Interrumperen
- 22-11-03 13:26 - Integratie en verzuiling - voorwoord congresbundel
- 21-11-03 19:40 - Inbreng EU in Navo moet wezenlijk zijn
- 20-11-03 17:19 - EP wil subsidie voor omstreden stamcelonderzoek
- 20-11-03 17:14 - Embryonaal stamcelonderzoek?
- 20-11-03 15:51 - Christenen in Vietnam
- 20-11-03 10:28 - ChristenUnie-achterban vult massaal enquête EU en christendom in
- 20-11-03 09:18 - Wilt u meebouwen aan een sterke christelijke partij in dit land?
- 19-11-03 20:33 - Bijdrage debat Aanpassing Kinderbijslag
- 19-11-03 20:02 - Politiek verslikken
- 19-11-03 16:09 - Bijdrage debat Toetredingsverdrag Europese Unie
- 18-11-03 23:35 - Gesleep met afval
- 18-11-03 19:38 - Bijdrage debat VAO schuldverlichtingsbeleid (motie)
- 18-11-03 17:58 - Havenrichtlijnen
- 18-11-03 16:35 - Bijdrage debat Wet raadplegend Referendum Europese Grondwet
- 18-11-03 14:33 - Toekenning Thorbeckeprijs vanwege vakmanschap en respect voor kracht van diepe overtuiging
- 18-11-03 14:17 - Motie Illegale houtkap op begroting VROM
- 18-11-03 12:16 - André Rouvoet krijgt Thorbeckeprijs 2003
- 17-11-03 20:23 - Wetgevingsoverleg Wet verlenging doorbetalingsverplichting bij ziekte 2003
- 17-11-03 20:01 - Goedkoop tanken
- 17-11-03 17:06 - Nota overleg Ontwikkelingssamenwerking
- 17-11-03 16:39 - ChristenUnie wil af van Vietnam op landenlijst
- 17-11-03 16:16 - Vragen over Vervolging van christenen in Laos
- 17-11-03 14:12 - Vragen over Antisemitistisch rapnummer groep NAG
- 17-11-03 13:47 - Europees invoerverbod illegaal hout
- 14-11-03 18:53 - Maria van der Hoeven - de minister van laissez-faire
- 14-11-03 13:06 - Veerman vaag over inzet visserijraad
- 14-11-03 11:48 - Vragen over Mogelijke vergroting vaccinatiegraad risicogroepen WHA
- 13-11-03 23:35 - Beantwoording vragen over de Nederlandse opstelling in de IGC
- 13-11-03 13:44 - Vragen in kamer over Riagg en Zwolse Poort
- 12-11-03 14:06 - Vragen over de mogelijke boycot van de Israëlische ambassadeur bij de Europese Unie
- 12-11-03 12:46 - Bijdrage debat Diverse 1-december-wetten sociale zekerheid
- 12-11-03 12:43 - Bijdrage debat Belastingplan 2004
- 12-11-03 11:40 - NATO Response Force of EU-interventiemacht?
- 12-11-03 10:23 - Arie Slob: Ouders en overheid schuiven te veel af op school
- 11-11-03 23:25 - Opheffing bordeelverbod heeft in Amsterdam niet gewerkt
- 11-11-03 20:54 - Bijdrage debat Begroting VROM 2004
- 11-11-03 18:36 - Vragen over Spanningen Zwolse Poort en RIAGG
- 11-11-03 17:33 - ChristenUnie wil tweejarig huurakkoord
- 11-11-03 11:50 - Algemeen Overleg Opheffing algemeen bordeelverbod
- 11-11-03 10:52 - Vragen over Financiële relaties Al Fatath en de Al Aqsa martelarenbrigades
- 10-11-03 19:40 - Wetgevingsoverleg Wijzigingen belastingwetten 2004
- 10-11-03 13:16 - Meer intern debat en meer korte, concrete en actuele publicaties
- 10-11-03 12:37 - Wetgevingsoverleg Wijzingen diverse wetsvoorstellen sociale zekerheid
- 10-11-03 12:31 - Wetgevingsoverleg Begrotingsonderdeel Visserij 2004
- 08-11-03 23:51 - Jozias, stop het gekakel!
- 08-11-03 23:43 - Speech André Rouvoet: De ChristenUnie in beweging!
- 08-11-03 23:35 - ChristenUnie bundelt krachten christenen
- 08-11-03 23:32 - Herkozen voorzitter wil ChristenUnie-Seminarie
- 08-11-03 20:51 - Speech Herman Bouma: Van verleden, via heden, naar de toekomst
- 08-11-03 19:30 - De ChristenUnie in beweging!
- 08-11-03 08:05 - Column Friesch Dagblad: Vernieuwing door openbare procedure vergaderingen?
- 07-11-03 21:38 - André Rouvoet genomineerd voor Thorbeckeprijs
- 07-11-03 14:51 - Amendement ChristenUnie kleutertoets
- 07-11-03 14:40 - Schriftelijke vragen Slob-Rouvoet
- 07-11-03 13:33 - André Rouvoet genomineerd voor Thorbeckeprijs
- 07-11-03 11:30 - Sprintjes trekken in de Kamer
- 07-11-03 10:43 - Arie Slob: Je moet je niet gek laten maken
- 07-11-03 08:20 - Column Centraal Weekblad: Vrouwen in Irak
- 06-11-03 22:52 - Spoortunnel Nijverdal
- 06-11-03 19:48 - Algemeen Overleg Nitraatrichtlijn
- 06-11-03 18:27 - Algemeen Overleg Positionering algemene ziekenhuizen: ziekenhuiszorg en ambulancezorg
- 06-11-03 11:54 - Algemeen Overleg Internationale schuldverlichting
- 06-11-03 11:33 - Minister zoekt geld voor spoortunnel Delft
- 06-11-03 09:51 - Provincie Flevoland moet lichtoverlast tegengaan
- 06-11-03 07:53 - Vreemde eend in de bijt
- 05-11-03 22:43 - Autogebruik
- 05-11-03 14:46 - ChristenUnie-SGP knokt niet alleen tegen Europa
- 05-11-03 14:14 - Vragen over Europabarometer over Irak en de wereldvrede
- 05-11-03 13:39 - Algemeen Overleg Vergoeding kosten zittend ziekenvervoer
- 05-11-03 13:20 - Bijdrage debat Begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen 2004
- 04-11-03 22:26 - Israël bedreiging voor de wereldvrede?
- 04-11-03 21:44 - Bijdrage begroting V&W
- 04-11-03 19:46 - Algemeen Overleg VN-vredesmacht Liberia
- 04-11-03 17:11 - Fotoboek overhandiging manifest "Help Prostituees eruit"
- 04-11-03 13:47 - Actie: "Help Prostituees eruit"
- 04-11-03 13:24 - Bijdrage debat Begroting Verkeer en Waterstaat 2004 en Infrastructuurfonds
- 03-11-03 18:33 - Vragen over Mogelijke trage werking IND
- 03-11-03 18:30 - Vragen over niet-ontvankelijkverklaring wegens termijnoverschrijding euthanasiezaak
- 03-11-03 17:34 - Column Swollenaer
- 03-11-03 13:41 - Wetgevingsoverleg Onderdeel Politie begroting 2004 Binnenlandse Zaken
- 01-11-03 10:28 - Begin van democratie zichtbaar in Irak
oktober
- 30-10-03 20:30 - Algemeen Overleg Particulier primair en voortgezet onderwijs, thuisonderwijs
- 30-10-03 18:26 - Algemeen Overleg Onregelmatigheden bekostiging hoger onderwijs
- 30-10-03 14:18 - Vragen over nieuw gemeenschappelijk beleid voor scheepsbouw door de Europese Commissie
- 30-10-03 11:23 - Verslag Toetsing wetten aan de grondwet
- 29-10-03 18:59 - Bijdrage debat Begoting Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit
- 29-10-03 18:57 - Boeren dupe van prijzenoorlog?
- 29-10-03 12:29 - Algemeen Overleg Tweede fase HAVO-VWO
- 28-10-03 22:49 - Bijdrage debat Begroting Justitie
- 28-10-03 11:26 - Algemeen Overleg Voortgangsrapportage project Verbindingen en Meldkamerdomein
- 28-10-03 11:06 - Tineke Huizinga bezoekt Nederlandse militairen in Irak
- 27-10-03 23:48 - Wetgevingsoverleg integratie minderheden (begroting justitie 2004)
- 27-10-03 15:40 - "Doe normaal! bevel" tegen asociaal gedrag
- 27-10-03 11:15 - Motie ChristenUnie overdrachtsbelasting
- 27-10-03 11:09 - Asielzoekers, geen 'ongedierte', maar 'naasten'
- 24-10-03 17:38 - Combitunnel Nijverdal moet er komen!
- 24-10-03 12:02 - Federalisme contra realisme
- 23-10-03 16:44 - Onderdrukking in Turkmenistan
- 23-10-03 12:11 - Bijdrage debat Niet-indienen toestemmingswet huwelijk prins Johan Friso en Mabel Wisse Smit
- 22-10-03 22:19 - Vragen over Aanvallen op dorpen in Sulawesi
- 22-10-03 16:32 - Red de kabeljauw
- 22-10-03 14:25 - Geef mij de Navo maar!
- 22-10-03 14:16 - Top Rusland - EU
- 22-10-03 14:13 - Conflict Midden-Oosten
- 22-10-03 11:22 - Algemeen Overleg Flexibilisering schooltijden primair onderwijs
- 22-10-03 07:59 - Stuwmeer
- 21-10-03 23:50 - Bijdrage debat Algemene Beschouwingen
- 21-10-03 22:25 - Bijdrage debat Begroting Defensie 2004
- 21-10-03 20:52 - Krenterig
- 21-10-03 17:13 - Werkbezoek Kampen
- 21-10-03 16:58 - ChristenUnie-motie geeft Noorden steun in de rug
- 21-10-03 13:31 - ChristenUnie organiseert informatie- en discussiedag over burgemeester
- 21-10-03 10:27 - In het spoor
- 20-10-03 17:41 - Defensie zakt door de bodem
- 20-10-03 16:54 - Zwemwaterkwaliteit
- 20-10-03 15:18 - Notaoverleg Prinsjesdagbrief en Personeelsbrief Defensie
- 20-10-03 13:28 - De feiten over symposium ChristenUnie-vrouwen
- 13-10-03 14:46 - Column de Swollenaer
- 11-10-03 14:48 - Vrij vissen in het Vondelpark - over de rol van de kleine politieke partij
- 11-10-03 14:37 - De Nederlandse krijgsmacht in het nauw
- 11-10-03 14:33 - De illusie van de voorzienige staat
- 11-10-03 14:31 - Koerst de "Boodschap aan Europa" "Richting Europa"?
- 11-10-03 13:24 - Verkiezing nieuw bestuur ChristenUnie
- 11-10-03 12:29 - Risico’s en veiligheid - ThemaInleiding
- 10-10-03 17:04 - In Den Haag waart nog een paarse geest
- 09-10-03 18:19 - Algemeen Overleg Europa-overleg, RAZEB, Europese Raad
- 09-10-03 18:16 - Algemeen Overleg Rekenfout Schiphol
- 09-10-03 11:22 - Kernwapens de wereld uit
- 09-10-03 10:01 - Verslag Implementatie richtlijn 2001/51 Aanpassing Vreemdelingenwet 2000
- 08-10-03 16:04 - Bijdrage debat Begroting Binnenlandse Zaken 2004
- 08-10-03 10:04 - Algemeen Overleg Subsidiebeleid VWS
- 07-10-03 22:53 - Bijdrage debat Begroting Economische Zaken 2004
- 07-10-03 21:16 - Kabinet brengt gemeenten financieel in het nauw
- 07-10-03 19:23 - RD-bericht over overleg over toekomst jonge boeren
- 07-10-03 11:21 - Geen nieuwe directeur
- 07-10-03 10:08 - Algemeen Overleg Legesverhoging vreemdelingenzaken
- 07-10-03 10:07 - Algemeen Overleg Asielbeleid
- 06-10-03 22:29 - Bedrijfsovername moet soepeler
- 06-10-03 16:05 - Brandbrief ivm evaluatie opheffing bordeelverbod
- 04-10-03 19:41 - Evangelisch voortgezet onderwijs in Amsterdam
- 04-10-03 10:11 - IGC is geen gelopen race
- 02-10-03 17:15 - Verlaging minimumloon? Schandalig voorstel!
- 02-10-03 15:46 - Steviger inzetten bij IGC
- 02-10-03 13:20 - Column: Investeren in vertrouwen
- 01-10-03 18:21 - Algemeen Overleg Vierde Nota Waterhuishouding
- 01-10-03 18:03 - Algemeen Overleg Dierenactivisten
- 01-10-03 12:24 - Algemeen Overleg Koegorspolder
september
- 30-09-03 20:26 - Bijdrage debat Algemene Financiële Beschouwingen
- 30-09-03 20:23 - Fiscus moet zich terugtrekken
- 30-09-03 18:13 - Algemeen overleg Bestrijding internationaal terrorisme; islamitisch terrorisme
- 30-09-03 15:16 - Vragen over Casinokings
- 26-09-03 23:11 - Minister struikelt over eigen benen
- 26-09-03 16:28 - Gevaarlijke stoffen
- 26-09-03 10:11 - Genoeg te doen
- 25-09-03 20:54 - Algemeen Overleg Rapport onregelmatigheden bekostiging Hoger Onderwijs
- 25-09-03 19:18 - Laagste junkie van Den Haag is nu kok
- 25-09-03 18:06 - Algemeen Overleg Plan van Scholen 2004-2006
- 25-09-03 16:44 - Column Centraal Weekblad: 50+ beurs
- 25-09-03 15:21 - Vragen over mogelijk recept voor morning-afterpil
- 24-09-03 21:20 - Routekaart naar vrede?
- 24-09-03 14:38 - Breid proef gratis heroïne niet uit
- 24-09-03 09:38 - Met gratis heroïne was ik er niet meer
- 24-09-03 08:11 - Subsidies tabaksboeren
- 23-09-03 23:35 - Bijdrage debat Eenmalige regeling voor asielzoekers
- 23-09-03 22:25 - Milieu heeft een prijskaartje
- 23-09-03 19:42 - Meer hoop zonder dope
- 23-09-03 15:06 - Geen gratis heroïne, maar verplicht afkicken
- 23-09-03 14:32 - Manifest Meer Hoop zonder Dope
- 23-09-03 13:33 - Octrooi op software
- 23-09-03 12:33 - ChristenUnie: CDA heeft barmhartigheid opgeofferd
- 23-09-03 06:39 - Uitzetting van asielzoekers
- 22-09-03 19:24 - Onderzoek ´Prestige´
- 22-09-03 17:41 - Zeker van aardgas
- 22-09-03 16:05 - Kaalslag in jeugdwerk door drastische ingrepen van minister Hoogervorst
- 22-09-03 15:58 - ANP-artikel over geschenkenregister
- 18-09-03 18:30 - Suikerklontje is niet zo zwart-wit
- 17-09-03 23:52 - Yvette Lont vraagt aandacht voor ex-drugsverslaafden
- 17-09-03 18:10 - Bijdrage debat Algemene Politieke Beschouwingen
- 17-09-03 17:00 - 20 miljoen voor alternatieven abortus en euthanasie
- 17-09-03 16:57 - Meer koopkracht voor kostwinners
- 17-09-03 15:56 - Algemeen Overleg Eénmalige regeling generaal pardon - Hoofdlijnenakkoord
- 16-09-03 13:15 - Kritiek in plaats van krediet
- 16-09-03 10:24 - Graag een genereus pardon
- 15-09-03 17:16 - André Rouvoet start weblog
- 15-09-03 16:19 - Christelijke waarden onmisbaar voor Europa
- 14-09-03 10:49 - Gesteggel over stabiliteitspact
- 13-09-03 19:39 - ´Je hebt meer vrienden dan je denkt´
- 13-09-03 11:55 - ChristenUnie in Europa: Je hebt meer vrienden dan je denkt
- 12-09-03 15:54 - Prinsjesdagcafé in Zwolle 16 september
- 11-09-03 16:06 - Afsluitend debat Lumpsum Primair Onderwijs
- 11-09-03 16:05 - 2e termijn debat over schoolsponsoring
- 11-09-03 16:03 - VAO Beveiliging Pim Fortuyn
- 11-09-03 15:59 - Debat wijziging waterleidingwet
- 11-09-03 14:20 - Vrijhandel is een politieke keuze
- 11-09-03 10:13 - Blokland hamert op afspraken Stabiliteitspact
- 10-09-03 17:39 - Nooit meer hetzelfde: leven na abortus
- 10-09-03 13:20 - Vraag aan Duisenberg
- 09-09-03 21:10 - Column: Bidt voor de vrede van Jeruzalem
- 09-09-03 11:27 - ChristenUnie Veenendaal roept op tot actie rond Wet Werk en Bijstand
- 08-09-03 13:28 - Tineke Huizinga, de vrouw van de ChristenUnie
- 05-09-03 21:16 - Falende staten wereldwijd een bedreiging
- 05-09-03 13:29 - Vliegbasis Twenthe moet open blijven
- 05-09-03 10:03 - PvdA en ChristenUnie willen vrijwillig register geschenken Kamerleden
- 04-09-03 17:07 - Aanbieding petitie Zorg in Zwolle
- 04-09-03 16:49 - Oorlog en religie
- 04-09-03 12:17 - Handelsperikelen
- 03-09-03 23:10 - Handel en ontwikkeling
- 03-09-03 21:28 - Artikel over integriteitsbeleid opiniepagina NRC-Handelsblad
- 03-09-03 17:44 - Geen gemorrel aan bijzonder onderwijs
- 03-09-03 17:14 - Holland Casino's moeten dicht!
- 03-09-03 16:59 - Brandhaard Irak
- 03-09-03 14:41 - 'Verbeter handelspositie van arme landen'
- 03-09-03 10:31 - Tineke Huizinga: Compromis helpt bijstandsmoeder niet echt
- 02-09-03 22:11 - Stemverklaring over de Wet Werk en Bijstand
- 02-09-03 20:47 - Ongeboren leven niet rechteloos
- 02-09-03 15:39 - Zeemannen
- 02-09-03 09:21 - Steun voor boerenfamilie
- 01-09-03 10:20 - Een oplossing, maar voor te weinig mensen
- 01-09-03 09:18 - Biotechnologie - Ethiek en regelgeving
augustus
- 29-08-03 07:10 - Arie Slob bezoekt Wilnis en haar bewoners
- 28-08-03 21:40 - Bezoek aan Wilnis dd. 280803
- 28-08-03 15:25 - ChristenUnie en Rooms-katholieken
- 28-08-03 13:27 - Extra bezuinigingsmogelijkheid in de zorg voor kabinet
- 28-08-03 13:00 - Vragen over wegblijftarief voor nonchalante patiënten
- 28-08-03 10:02 - Verkeersveiligheid, topprioriteit
- 26-08-03 20:07 - AO over de droogte dd. 260803
- 26-08-03 14:52 - Vragen over Baby donors
- 26-08-03 14:33 - Bijdrage debat Wetsvoorstel Werk & Bijstand
- 26-08-03 11:08 - ChristenUnie kan Wet Werk en Bijstand niet voor haar rekening nemen
- 26-08-03 10:21 - Stadsuitbreiding bedreiging Zwolse boeren
- 25-08-03 15:05 - Vragen over DNA-vaderschapstesten
- 25-08-03 09:49 - Zwols kamer-trio gaat nauw samenwerken
- 23-08-03 21:25 - Weekagenda Arie Slob 25/8 - 30/8
- 23-08-03 21:15 - Werkbezoek 25/8 Kamerleden Verdaas en Slob
- 18-08-03 21:39 - Arie Slob (CU) bezoekt landbouwbedrijven
- 18-08-03 13:41 - Agenda Arie Slob 18 t/m 24 augustus
- 15-08-03 13:52 - Opstartproblemen
- 15-08-03 13:50 - Scheiding kerk en staat is geen scheiding geloof en politiek
- 14-08-03 09:32 - Overheid moet schoolkosten beteugelen
- 12-08-03 09:46 - Column: ChristenUnie en conservatieven moeten voortouw nemen
- 11-08-03 16:05 - Geen behoefte aan kernparlement!
- 09-08-03 12:45 - Kamerleden: register voor cadeaus en uitnodigingen
- 02-08-03 16:29 - Hoge Commissaris voor de godsdienstvrijheid
- 02-08-03 15:19 - Interview Tineke Huizinga in EO-Visie rubriek Aangenaam
juli
- 21-07-03 12:55 - Pornobedrijf stopt met misbruik naam ChristenUnie
- 19-07-03 22:38 - ChristenUnie en SGP bestrijden visie Goeree
- 17-07-03 10:38 - Wetsvoorstel Dualisering Gemeentelijke Medebewindswetgeving naar Tweede Kamer
- 16-07-03 00:00 - Eerste Keurmerk Stop de Porno! overhandigd aan C1000 Emmeloord
- 12-07-03 08:36 - Goudse stadsregels krijgen navolging
- 11-07-03 10:19 - In het zicht van de haven
- 10-07-03 09:04 - Het zwarte gat van de biotechnologie
- 09-07-03 22:21 - Preventief aanvallen doe je niet alleen
- 09-07-03 22:10 - Fraude Eurostat
- 07-07-03 13:49 - Raadslid ChristenUnie brengt via weblog Groningse politiek tot leven
- 07-07-03 10:25 - ChristenUnie Amsterdam ZO richt platform heroïneverslaafden op
- 04-07-03 22:06 - Vragen over de geldigheid van paspoorten van de Russische Federatie
- 04-07-03 22:05 - ChristenUnie in peiling op 5 zetels
- 04-07-03 13:34 - ChristenUnie en conservatieven moeten voortouw nemen
- 04-07-03 11:08 - Initiatief ChristenUnie zorgt voor aanpak burenlawaai
- 03-07-03 22:43 - Vragen over subsidie voor onderzoek palliatieve zorg
- 03-07-03 21:33 - Situatie in Cambodja
- 03-07-03 12:57 - ChristenUnie bevraagt samen met SP en SGP staatssecretaris Ross (CDA) van VWS
- 03-07-03 11:42 - Jaarverslag Europese Centrale Bank
- 02-07-03 13:59 - Kiezen op een kruispunt
- 02-07-03 10:50 - Vragen over hoge legeskosten bij gezinshereniging
- 02-07-03 10:47 - Vragen over weinig aandacht Special Olympics World Summer Games
- 01-07-03 16:12 - Cadeauverpakking
- 01-07-03 11:34 - Stemverklaring Top van Thessaloniki
juni
- 30-06-03 21:02 - Hogere wiskunde
- 30-06-03 16:23 - Raadslid Vlaardingerbroek: passie in plaats van passiviteit
- 30-06-03 11:29 - ChristenUnie wil meer kleur op palet
- 28-06-03 11:21 - Geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van overheid staan op het spel, aldus Arie Slob
- 26-06-03 23:57 - ChristenUnie dient 'Motie van treurnis' in tegen minister Remkes
- 26-06-03 12:53 - Vragen over het gevangen nemen en martelen van leden en voorgangers van van de Zuid China Kerk
- 26-06-03 12:29 - Geen bezuiniging budget ontwikkelingssamenwerking
- 25-06-03 16:29 - Amendement begroting budget ontwikkelingssamenwerking
- 23-06-03 22:53 - Vragen over tocht naar Polen van schip Women on Waves
- 23-06-03 11:03 - Antisemitisme moet worden aangepakt!
- 21-06-03 16:35 - Column Friesch Dagblad: Nederland kan nu niet de andere kant opkijken
- 20-06-03 22:12 - Arie Slob in Netwerk over bouwfraude
- 20-06-03 15:58 - Politicus in het machtige Straatsburg
- 20-06-03 15:55 - Europa wil 1-euro-biljet
- 20-06-03 09:19 - Europese grondwet en christelijke wortels
- 19-06-03 15:31 - Vragen over godsdienstvrijheid Turkmenistan
- 19-06-03 14:41 - Debat wetsvoorstel Kiezen op Afstand
- 18-06-03 17:22 - Handtekeningenactie ‘Stop de Porno’ groot succes
- 18-06-03 15:12 - Bijdrage debat Srebenica
- 18-06-03 14:37 - Bijdrage debat initiatiefwetsvoorstel Dijksma (PvdA)
- 18-06-03 12:39 - Inhoud rapport C2000 is ontoelaatbaar
- 17-06-03 22:13 - Vragen over rapport Human Rights Watch inzake Rwanda
- 17-06-03 19:42 - Conventie vervalst Europese geschiedenis
- 17-06-03 16:49 - Vragen over de mogelijke inzet van criminele burgerinfiltranten
- 17-06-03 14:47 - Europese grondwet verdient wellicht een referendum
- 17-06-03 10:27 - Toekomst Europa nog lang niet beklonken
- 17-06-03 09:57 - Brussel blaast witte motor op
- 16-06-03 14:35 - Bijdrage WGO Onderzoeksraad Veiligheid
- 14-06-03 16:32 - Dagboek Afghanistan: De rauwe werkelijkheid komt zo wel heel dichtbij
- 14-06-03 09:30 - Wijs waterbeheer
- 14-06-03 09:12 - Integer ruimtegebruik
- 14-06-03 09:09 - Naar een multifunctionele landbouw in een multifunctioneel platteland
- 14-06-03 09:07 - Oost, west, vakantiehuis best?
- 14-06-03 08:52 - Van Vijfde Nota naar Nota Ruimte; drie jaar ruimtelijke plannenmakerij
- 14-06-03 08:50 - Rust en ruimte in de stad - interview met Margreeth de Boer
- 13-06-03 14:14 - Column: Weging van waarden
- 12-06-03 10:52 - Aanbieding boek Dienstbare overheid aan kabinet
- 11-06-03 15:31 - Bijdrage debat Regeringsverklaring
- 10-06-03 23:59 - Wat zou er anders geweest zijn…?
- 10-06-03 21:53 - ChristenUnie sluit steun aan referendum over Europese Grondwet niet uit
- 10-06-03 21:50 - Bijdrage debat Europese Conventie
- 07-06-03 10:34 - Vuile stranden
- 05-06-03 20:36 - Algemeen Overleg Mid Term Review (LNV)
- 05-06-03 13:41 - Gedoogsteun is niet te koop
- 04-06-03 15:02 - Gouden stadsregels in steeds meer plaatsen
- 04-06-03 10:10 - Afscheid Eerste Kamerleden ChristenUnie
- 03-06-03 19:48 - Europees landbouwbeleid op de schop?
- 03-06-03 17:25 - Bijdrage debat Enquête Srebrenica
- 03-06-03 17:24 - Kabinet ging inhoudelijke reactie uit de weg
- 03-06-03 15:55 - Vragen over Benoemingen Eindhoven en Brabant
- 03-06-03 13:52 - Rapport Belder: toelichting
- 03-06-03 13:45 - Rapport Belder in Europees Parlement
- 02-06-03 18:29 - Statuut voor parlementsleden
mei
- 31-05-03 10:23 - Column: Bidden en werken
- 30-05-03 11:48 - 'Conventie aan eurofractie niet besteed'
- 28-05-03 11:41 - Bestuur ChristenUnie gaat opnieuw in gesprek met Yme Drost
- 26-05-03 17:20 - Eresaluut aan Gert Schutte
- 24-05-03 23:39 - Column Friesch Dagblad: Lekker rustig het debat voorbereiden
- 24-05-03 20:37 - Rouvoet tijdens Uniecongres: "Strategisch stemmen? ChristenUnie!"
- 24-05-03 14:37 - Dienstbare overheid gepresenteerd op UnieCongres
- 24-05-03 14:32 - Speech André Rouvoet tijdens 8e Congres ChristenUnie
- 24-05-03 10:41 - Dagboek Israel
- 24-05-03 07:50 - Boekrecensie: Ethische kwestie bepalend voor politiek debat 21e eeuw
- 23-05-03 11:08 - VS versus Veiligheidsraad
- 22-05-03 23:25 - Motie Slob: Gebrek daadkracht inzake bouwfraude
- 22-05-03 12:59 - Spoeddebat ChristenUnie en SP compensatie ziekenfonds
- 22-05-03 11:45 - Kamerbrede steun voor motie ChristenUnie
- 21-05-03 23:19 - Motie ChristenUnie: kabinet eveneens schuld aan bouwfraude
- 21-05-03 21:51 - Motie Slob over de rol van de overheid bij de instandhouding van het systeem van illegaal vooroverleg en prijsafspraken
- 20-05-03 15:24 - Uitdaging tot christelijk-sociale oppositie
- 20-05-03 15:11 - Bijdrage debat met informateurs
- 20-05-03 10:05 - Schuiven met miljoenen
- 19-05-03 15:59 - Christelijke politici in België willen de waarden van het christelijk-sociale behouden
- 19-05-03 14:37 - Scholieren doen aso-test, project ChristenUnie Amersfoort
- 19-05-03 12:22 - Column: Wederkeren tot de wegen van Abraham Kuyper?
- 19-05-03 10:41 - VOS-project voorbeeld voor't land
- 16-05-03 20:23 - Boek immateriële zaken te vroeg dicht
- 16-05-03 18:36 - Vervolging in Vietnam
- 15-05-03 14:44 - Voortgezet Algemeen Overleg Vogelpest (VAO)
- 15-05-03 08:20 - Top Rusland - Europese Unie
- 14-05-03 15:03 - Irak na de bevrijding
- 14-05-03 14:35 - Algemeen Overleg Melkleasen
- 14-05-03 14:26 - Overleg Politie
- 14-05-03 14:24 - Overleg Accreditatie Hoger Onderwijs
- 14-05-03 10:07 - Europees Parlement weigert controle op hulp aan Palestijnse autoriteit
- 14-05-03 07:17 - Hand op de knip
- 13-05-03 22:04 - ´Milieu is uit!´
- 13-05-03 13:48 - ChristenUnie moet zich profileren op waarden en normen, gezin en onderwijs.
- 12-05-03 19:24 - Besteding Europese gelden
- 12-05-03 19:07 - Verzekerd de lucht in
- 12-05-03 09:38 - Column Centraal Weekblad
- 09-05-03 17:25 - ECB niet ineens klaar om deflatie te bestrijden
- 07-05-03 23:31 - Vragen over de mogelijke steniging van Amina Lawal
- 05-05-03 11:38 - Gedoogbeleid geen exportproduct
- 02-05-03 13:31 - Column: Bezuinigen vraagt visie
- 02-05-03 11:27 - Nielson beantwoordt vragen
- 01-05-03 11:11 - Henk van Rhee nieuwe directeur landelijk bureau ChristenUnie
april
- 29-04-03 18:02 - Duidelijkheid, teleurstelling en verbazing
- 29-04-03 14:28 - CDA kiest voor D66
- 29-04-03 13:34 - Onderscheiding voor senator Schuurman
- 26-04-03 23:44 - Column Friesch Dagblad: De ChristenUnie is in beeld
- 25-04-03 14:41 - ChristenUnie en SGP blijven nuchter
- 24-04-03 17:11 - Voortgang gesprek informateurs
- 23-04-03 23:48 - Bijdrage debat Initiatief Vendrik Wet Openbaarheid Topinkomens
- 23-04-03 13:49 - debat openbaarheid topinkomens
- 23-04-03 10:53 - Gesprek met de informateurs
- 23-04-03 10:43 - Softdrugs legaliseren is onmogelijk
- 16-04-03 23:47 - Bijdrage debat Reglement van orde - initiatief Halsema
- 16-04-03 23:03 - Bijdrage debat Rapport Bouwnijverheid
- 16-04-03 18:02 - NRC: ChristenUnie ziet zich als regeringspartner
- 16-04-03 10:43 - Een bloedig baken
- 15-04-03 17:48 - Advies ChristenUnie aan Hare Majesteit
- 15-04-03 10:06 - Europees Parlement: Tijger zonder tanden?
- 14-04-03 17:01 - Bijdrage debat Mislukken formatie
- 12-04-03 23:14 - Column Friesch Dagblad
- 12-04-03 15:38 - Een kwestie van politieke stijl
- 12-04-03 14:22 - De vijf kernbegrippen voor ChristenUnie-bestuurders
- 12-04-03 11:58 - Voedsel is een recht
- 12-04-03 11:41 - Economen in de strijd tegen het economisme
- 12-04-03 11:39 - Europa als open concept
- 12-04-03 11:35 - Implicaties opheffing bordeelverbod
- 12-04-03 10:15 - Rechteloosheid regel in Zimbabwe
- 12-04-03 09:28 - Mensenrechten op Cuba
- 11-04-03 09:45 - Zalm moet ook leiderschap tonen!
- 10-04-03 23:31 - Algemeen Overleg Evaluatie Nederlands Drugbeleid
- 10-04-03 23:07 - Algemeen Overleg SARS
- 10-04-03 15:41 - AO evaluatie Flora- en Faunawet
- 10-04-03 10:50 - Detergenten in wasmiddelen
- 10-04-03 10:33 - Europese Comissie ontspringt de dans
- 10-04-03 10:16 - Reactie op situatie Irak na val Bagdad
- 10-04-03 10:09 - EP doet knieval voor Nederlands drugsbeleid
- 09-04-03 23:46 - Algemeen Overleg Onregelmatigheden bekostiging onderwijs
- 09-04-03 23:39 - Algemeen Overleg Vogelpest
- 09-04-03 23:28 - Ontwikkeling van zaaigoed
- 09-04-03 21:20 - Menselijke weefsels en cellen
- 09-04-03 20:53 - Algemeen Overleg onregelmatigheden bekostiging in het (hoger) onderwijs
- 09-04-03 20:39 - AO Vogelpest 090403
- 09-04-03 17:25 - Steun voor sterke NAVO
- 09-04-03 11:50 - ´God heeft ons geholpen´
- 09-04-03 11:40 - Pleidooi tegen liberaal drugsbeleid
- 08-04-03 23:34 - ChristenUnie stelt vragen over uitzending BNN
- 08-04-03 23:13 - Vragen over Seksschool in BNN-programma Neuken doe je zo
- 08-04-03 14:13 - Begrotingsuitvoering Europese Commissie
- 07-04-03 18:02 - Opleiding beroepschauffeur
- 05-04-03 20:51 - Onafhankelijk onderzoek Kootwijkerbroek
- 05-04-03 12:44 - Column Heerenveense Courant
- 05-04-03 10:52 - Protest tegen beter weten in
- 04-04-03 13:19 - De vijf kernbegrippen voor ChristenUnie-bestuurders
- 04-04-03 11:43 - Column: Durf te dienen
- 03-04-03 23:00 - Algemeen Overleg Modernisering AWBZ
- 02-04-03 23:42 - Algemeen Overleg Stand van zaken vogelpest
- 02-04-03 23:35 - Algemeen Overleg Mond- en klauwzeer, varkenspest, gezondheidswet voor dieren
- 02-04-03 15:28 - Reactie Tineke Huizinga op discussie EO Visie
- 02-04-03 14:04 - Video PerspectieF
maart
- 31-03-03 14:25 - Vragen over Ernstig gehandicapt meisje en smartengeld
- 31-03-03 11:29 - Irak-debat: Niets doen geen oplossing
- 29-03-03 12:35 - Column Friesch Dagblad
- 28-03-03 15:22 - persbericht wijkbezoeken
- 27-03-03 23:40 - Algemeen Overleg Vogelpest
- 27-03-03 23:20 - Algemeen Overleg Situatie Midden-Oosten
- 27-03-03 14:40 - Bijdrage debat Wijziging wet primair onderwijs
- 27-03-03 12:14 - EU geeft blijk van verantwoordelijkheidsgevoel
- 27-03-03 11:53 - Algemeen Overleg Schuldsanering natuurlijke personen
- 26-03-03 22:33 - Algemeen Overleg Discretionaire bevoegdheid
- 22-03-03 10:31 - Consumeren in Europa
- 21-03-03 23:11 - Rouvoet: ‘Nederland moet Irakese vluchtelingen ruimhartig opvangen’
- 20-03-03 23:44 - Algemeen Overleg Europese Raad
- 20-03-03 14:57 - Sentiment bepaalt olieprijs
- 20-03-03 14:55 - Vragen over Berichtgeving Jaarverslag stichting De Einder
- 20-03-03 14:46 - Bevrijding Irak een plicht
- 20-03-03 11:58 - Algemeen Overleg Vogelpestcrisis
- 20-03-03 11:41 - Reactie op aanval Irak
- 19-03-03 23:42 - Algemeen Overleg Afghanistan
- 19-03-03 14:09 - Bijdrage debat Onregelmatigheden hoger onderwijs
- 19-03-03 13:53 - Bijdrage debat Enquête Bouwnijverheid
- 19-03-03 09:41 - persbericht debat enquete bouwnijverheid
- 18-03-03 14:48 - Bijdrage debat Irak
- 18-03-03 14:32 - Lijst van openstaande vragen rond Irak
- 18-03-03 13:47 - Resolutie 1441
- 17-03-03 13:41 - Inbreng invoering lumpsum (pilots)
- 17-03-03 13:40 - Inbreng wijziging WEB
- 17-03-03 13:39 - Inbreng 2e lezing verandering Grondwet (samenwerkingsschool)
- 17-03-03 13:38 - inbreng wijziging electriciteitswet
- 15-03-03 17:45 - spreekbeurt bestuurdersvereniging
- 15-03-03 13:27 - Openingstoespraken bestuurderscongres
- 15-03-03 13:24 - Samenvatting toespraak door Tom Viezee op het bestuurderscongres
- 15-03-03 12:33 - Column Friesch Dagblad
- 15-03-03 11:46 - Stemverklaring havendiensten
- 15-03-03 09:30 - Lezing Arie Slob op congres bestuurdersvereniging ChristenUnie
- 13-03-03 15:44 - Bijdrage debat Europese Conventie
- 13-03-03 15:41 - Bijdrage debat Vogelpest
- 13-03-03 14:44 - Algemeen Overleg Vogelpestcrisis en Landbouw- en Visserijberaad
- 13-03-03 11:41 - Situatie in Cambodja
- 13-03-03 11:10 - Consumentenbescherming
- 13-03-03 11:06 - Krediet voor Saddam Hoessein?
- 13-03-03 11:04 - Bedrijfspensioenen
- 13-03-03 10:22 - Verslag Wijziging Electriciteitswet 1998 – bevordering van duurzame electirciteit
- 12-03-03 15:36 - Bijdrage debat HKH prinses Margarita
- 12-03-03 14:50 - Vragen over Dreigende steniging Nigeria
- 12-03-03 14:07 - Hoop voor de toekomst
- 12-03-03 11:55 - Rouvoet kritisch op Balkenende
- 12-03-03 08:50 - Economische en Monetaire Unie
- 11-03-03 12:03 - Begrotingsrichtsnoeren 2004
- 08-03-03 13:41 - persbericht wijkbezoeken
- 07-03-03 23:59 - Werknemer mag werk op zondag voortaan weigeren
- 07-03-03 11:03 - Slob benoemd tot voorzitter van Stichting Gave
- 06-03-03 14:00 - Algemeen Overleg Aviaire influenza (Vogelpest)
- 05-03-03 11:22 - Oorlog in Irak; terecht of onrecht?
- 04-03-03 23:32 - Uitspraak Internationaal Gerechtshof over de tenuitvoerlegging door de VS van doodvonnissen
- 04-03-03 10:44 - ChristenUnie wil gedupeerde agrariërs financiële hulp geven
- 04-03-03 10:23 - Wankel evenwicht
- 03-03-03 18:48 - persbericht vogelpest
- 03-03-03 10:11 - column Friesch Dagblad 010303
februari
- 26-02-03 12:14 - Egbert Schuurman voert lijst Eerste Kamer aan
- 24-02-03 17:02 - meditatie residentiepauzedienst 180203
- 24-02-03 14:44 - Vragen over Omzeilen procedure euthanasie
- 21-02-03 14:24 - Column: Landbouw-discussie open houden
- 21-02-03 14:13 - Is christelijke oppositie nog wel zinvol?
- 21-02-03 12:56 - Rouvoet ziet bedenkelijke ontwikkeling in media
- 19-02-03 16:39 - Spanning in Zimbabwe
- 19-02-03 16:36 - Onderdrukking in Kazachstan
- 19-02-03 16:28 - Drugsproblematiek
- 19-02-03 16:02 - Vragen over Voorlichting fiscus voor gehandicapten moet beter
- 19-02-03 15:45 - Laks optreden ministerie schokt ChristenUnie
- 19-02-03 14:01 - Bijdrage debat Irak
- 18-02-03 16:34 - Bijdrage debat Gebruik discretionaire bevoegdheid
- 18-02-03 15:10 - Vragen over Nederlanders in Zimbabwe
- 18-02-03 14:36 - Vragen over Victory Outreach Church Rotterdam
- 18-02-03 10:12 - Saddam Hoessein heeft zijn krediet al ruimschoots verspeeld
- 15-02-03 12:23 - Column Friesch Dagblad
- 14-02-03 14:54 - Vragen over Overeenkomst gemeente Alkmaar, AZ en brancheverenigingen
- 13-02-03 15:50 - Algemeen Overleg Verplaatsing HAVO/VWO Rhedens Lyceum
- 13-02-03 00:18 - Reproductieve gezondheid
- 12-02-03 16:48 - Status quo in Irak
- 12-02-03 16:43 - Vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid
- 12-02-03 16:16 - Bijdrage debat Irak
- 12-02-03 13:58 - Algemeen Overleg Asiel- en terugkeerbeleid
- 12-02-03 13:25 - Oorlogsrecht
- 12-02-03 12:16 - Vervoersbeleid
- 11-02-03 12:09 - Nieuwe buren
- 11-02-03 08:34 - Verkeer van personen in de Unie
- 10-02-03 18:39 - Exportsubsidies verstoren de wereldmarkt
- 10-02-03 12:58 - Column Centraal Weekblad
- 08-02-03 10:31 - De historische wortels van de ChristenUnie
- 08-02-03 10:24 - Zeven aanknopingspunten voor een christelijke bestuursstijl
- 08-02-03 10:22 - Tussen unie en eenheid
- 08-02-03 10:05 - Roel Kuiper: inspirator in bezinning op de samenleving
- 08-02-03 09:59 - Democratische partijvernieuwing: naar een ledenpartij?
- 08-02-03 09:28 - Reactie Henk Visser op artikel over democratische partijvernieuwing
- 08-02-03 09:27 - Reactie Thijs van Daalen op artikel over democratische partijvernieuwing
- 08-02-03 09:21 - Vrijheid van onderwijs en integratie van minderheden
- 07-02-03 16:38 - Dr.A.J. Verbrugh overleden
- 07-02-03 15:42 - dr. A.J. Verbrugh overleden
- 06-02-03 16:32 - Bijdrage debat Veiligheidssituatie Afghanistan
- 06-02-03 15:18 - Vragen over godsdienstvrijheid Centraal-Azië
- 06-02-03 14:49 - Europees Parlement onderzoekt steun aan Palestijnen
- 05-02-03 16:30 - Bijdrage debat WAO
- 05-02-03 16:25 - Bijdrage debat Fraude in de zorg
- 04-02-03 16:22 - Bijdrage debat Werkzaamheden informateur
- 04-02-03 16:20 - Bijdrage debat Verkiezing Voorzitter Tweede Kamer
- 03-02-03 16:36 - De nieuwe fractie: André Rouvoet, Arie Slob en Tineke Huizinga
- 03-02-03 13:51 - Verslag Wet op de vaste boekenprijs
januari
- 31-01-03 17:00 - Column: State of the World
- 31-01-03 16:20 - Oorlog tegen Irak splijt VVD
- 31-01-03 12:26 - Europese Unie ongeloofwaardig richting Libanon
- 30-01-03 17:49 - Onafhankelijkheid Duisenberg opnieuw ter discussie
- 30-01-03 16:12 - Bijdrage debat Irak
- 30-01-03 14:18 - Onafhankelijkheid Duisenberg opnieuw discussiepunt
- 30-01-03 12:43 - Honger in de wereld
- 30-01-03 11:44 - Dreiging Noord-Korea
- 30-01-03 11:40 - Kwijting van de algemene begroting 2000
- 30-01-03 10:03 - EU ongeloofwaardig
- 29-01-03 14:44 - Situatie in Irak
- 28-01-03 17:48 - Hoge opbrengst Afrika-collecte
- 28-01-03 15:01 - Vragen over Huursubsidie Zwijndrecht
- 28-01-03 11:39 - ChristenUnie eist opheldering over huursubsidie
- 25-01-03 12:30 - Column Friesch Dagblad
- 24-01-03 12:56 - Uitslag poll feestdagen
- 23-01-03 15:35 - 'Hezbollah geen terreurorganisatie'
- 23-01-03 11:45 - Teleurstellende uitslag voor de ChristenUnie
- 22-01-03 23:36 - Laatste nieuws Kiezen voor Afrika
- 22-01-03 15:56 - Amsterdammers geven gul in stemlokaal
- 22-01-03 15:40 - Politiek is en blijft passie voor Arie Slob
- 22-01-03 12:01 - Winnaar BNN Nieuwsquiz
- 22-01-03 11:32 - ChristenUnie: Actie collectebus slaat aan
- 21-01-03 12:30 - Oproep aan gemeenten: "Kiezen voor Afrika"
- 20-01-03 23:17 - Pamflet: Wij bekennen kleur en stemmen ChristenUnie!
- 20-01-03 22:19 - Stimuleer opvang bij ongewenste zwangerschap
- 20-01-03 17:21 - Collectebussen bij stembussen
- 20-01-03 17:19 - Scholen met de bezem door de wijk
- 20-01-03 17:15 - Meer opvang bij ongewenste zwangerschap
- 20-01-03 14:33 - Vragen over Syrisch Nationale Socialistische Partij
- 20-01-03 10:26 - Mensenrechten?
- 19-01-03 16:42 - Interview TV Programma Het Vermoeden
- 18-01-03 18:18 - Laat u niet verleiden door de macht!
- 18-01-03 14:39 - Onbuigzame houding juist nu nodig
- 17-01-03 19:00 - Column: Stop die armoedige discussie!
- 17-01-03 12:45 - Tweede plaats ChristenUnie in Natuur en Milieu-toptien.
- 17-01-03 12:30 - Vragen over Opheffing 299ste squadron Landmacht Gilze-Rijen
- 17-01-03 10:45 - Rouvoet: "Lieverd, nog een weekje dan is het voorbij!"
- 17-01-03 10:21 - Tineke Huizinga over bidden voor de verkiezingen
- 17-01-03 10:16 - Rouvoet en de revival in Nederland
- 16-01-03 18:20 - Evangeliebelijders gevraagd, toen en nu
- 16-01-03 16:00 - Humanitaire crisis in Noord Korea
- 16-01-03 14:16 - Vragen over Bezoekregime penetiaire inrichting Zwolle
- 16-01-03 09:08 - Harmonisatie van het wegvervoer
- 16-01-03 09:05 - Overeenkomst Europese Unie met Libanon
- 15-01-03 18:16 - Werkbezoek De Haven
- 15-01-03 17:41 - Back to school!
- 15-01-03 17:18 - Gezondheidszorg en ouderenzorg
- 15-01-03 14:57 - Clearing en afwikkeling
- 15-01-03 14:51 - Europese bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling
- 15-01-03 14:37 - Grondrechten Europese Unie
- 14-01-03 23:13 - Gokken verbieden en casino´s sluiten!
- 14-01-03 10:58 - Rouvoet: "Een bijbels standpunt is geen variant, maar een overtuiging"
- 14-01-03 10:34 - André Rouvoet over gezin, Israël en milieu
- 13-01-03 23:01 - ChristenUnie wil fonds kleine kernen
- 13-01-03 12:00 - Klein christelijk: CDA moet duidelijker en consequenter
- 13-01-03 10:43 - ChristenUnie teleurgesteld door Balkenende
- 11-01-03 17:32 - TweeVandaag Lijsttrekkersdebat kleine partijen
- 11-01-03 15:10 - Onrecht niet afkopen met budget ontwikkelings-samenwerking
- 11-01-03 07:02 - Werkbezoeken stimuleren lijsttrekker
- 10-01-03 19:03 - Werkbezoek Lopik geslaagd
- 10-01-03 18:35 - TweeVandaag Interview André Rouvoet
- 10-01-03 15:00 - Column: Majesteit
- 10-01-03 13:38 - Relatie tussen kerk en overheid in Europees perspectief
- 10-01-03 11:55 - Familie Divsalar uit Iran
- 10-01-03 06:44 - ChristenUnie: met Rouvoet naar godsdienstles
- 09-01-03 22:35 - Rouvoet nodigt Zalm uit
- 08-01-03 11:58 - Bezuiniging van 8 miljard: overschot van 0,3%BBP
- 08-01-03 09:31 - Bijbel als de maat der dingen
- 07-01-03 12:00 - ChristenUnie gaat artikel 23 uitdelen
- 07-01-03 09:38 - Grondwet artikel 23
- 07-01-03 07:14 - Probleem mondiale armoede niet op landbouw afschuiven
- 06-01-03 23:59 - Campagne van start in Bunschoten Spakenburg
- 06-01-03 23:52 - Geen sollicitatieplicht voor bijstandsmoeders!
- 06-01-03 19:23 - Geloof en kerk belangrijk voor samenleving
- 06-01-03 10:51 - Gezang en politiek op verjaardag Rouvoet
- 06-01-03 10:35 - Swingende ChristenUnie vormt zich een nieuwe identiteit
- 06-01-03 10:12 - Christelijk onderwijs ook zelf verantwoordelijk voor behoud onderwijsvrijheid
- 06-01-03 10:04 - Christelijk onderwijs ook zelf verantwoordelijk voor behoud onderwijsvrijheid
- 06-01-03 08:33 - Het werk moet wel gedaan worden
- 04-01-03 19:02 - De campagne is begonnen: kansen en uitdagingen!
- 04-01-03 19:00 - Rouvoet daagt CDA uit
- 04-01-03 10:01 - Lezing toekomst van het christelijk onderwijs