Leven: wat is dat eigenlijk? Leven onderscheidt zich van levenloosheid door typische verschijnselen zoals groei, beweging en voortplanting, maar daarmee zitten we nog niet bij de kern. In de Bijbel staat hoe God de mens de levensadem inblies en hem zo tot levend wezen maakte. Het is een gave van God, en daarmee ook een mysterie dat ons bevattingsvermogen te boven gaat.

Intrinsieke waarde
Omdat het leven door God gegeven is heeft het een waarde in zichzelf. Elk mensenleven is gewild door de Schepper en verdient zorg en aandacht, niet alleen aan het kwetsbare begin en einde van het leven, maar ook in de loop ervan. De vroegchristelijke kerkvaders benadrukten deze intrinsieke waarde van ieder mens al, en door de eeuwen heen is de menselijke waardigheid altijd verdedigd door theologen en filosofen. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) spreekt in de eerste zin al over de ‘inherente waardigheid’ van ieder mens: erkenning van de inherente waardigheid en van de gelijke en onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensengemeenschap is de grondslag voor de vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld.

Toch is er veel verwarring over de vraag wat die waardigheid nu precies inhoudt. Mensen die ernstig dement raken, verliezen langzamerhand hun autonomie. Voor sommige mensen verliest hun leven dan zijn ‘waarde’: ‘Als het zover komt, wil ik niet meer. Dit is niet meer menswaardig.’

Drie kanten
Waar hebben we het over als je over menselijke waardigheid praat? Hangt die waarde af van je situatie? Of is die onafhankelijk van je lichamelijke of geestelijke conditie? Over het algemeen worden drie kanten aan de menselijke waardigheid onderscheiden:

• De ervaren waardigheid is de waarde die je zelf aan het leven geeft. Een jonge en gezonde man met een gezond gezin en een goede loopbaan zal zijn leven waarschijnlijk als waardevol ervaren. Voor een oude en ernstig zieke vrouw die compleet afhankelijk is van de hulp van anderen, kan dat wel eens heel anders liggen.
• Er is ook een toegekende waardigheid. Anderen kunnen je laten merken dat je ‘ertoe doet’. Als je ruimte maakt voor het levensverhaal van de oude en zieke vrouw, kan ze haar levenservaringen delen. Dat kan haar zelfrespect weer doen groeien en kracht geven om door te gaan. Het ligt in onze hand om de waarde van andere mensen te bevestigen of juist te ontkennen.
• Los van de ervaren en toegekende waardigheid blijft de intrinsieke waardigheid van elk mens overeind staan. Hoe je situatie ook is, die waardigheid mag niemand je afnemen. Het is de waarde die God je geeft. Dat besef heeft christenen door de eeuwen heen de kracht gegeven om te zorgen voor mensen aan de rand van de samenleving. Met barmhartigheid en bewogenheid, omdat ieder mens een beelddrager van God is.

In het gesprek over de menselijke waardigheid is het belangrijk om deze drie vormen van waardigheid te onderkennen, want ze zijn alle drie van belang. De intrinsieke waardigheid vormt de basis onder je eigenwaarde, op alle momenten van het leven. Maar die waarde moet je ook ervaren. Daarin kunnen God en de ander je tot steun zijn. Als je je eigenwaarde uit het oog hebt verloren, kan een naaste je ogen ervoor openen dat je van waarde bent, hoe je situatie ook is. Uit deze kernwaarde vloeit christelijke politiek voort die menselijke waardigheid voortdurend onderstreept en mensen stimuleert elkaar waardigheid toe te kennen.

Waardevol leven als eerste kernwaarde
Waardevol leven als kernwaarde is goed gekozen. Alle leven is Gods waardevolle gift. De overheid zet zich in voor een zorgvuldige omgang met heel Zijn schepping. De overheid staat voor de waardigheid en de rechten van alle mensen: krachtig of kwetsbaar, geboren of ongeboren, nabij of veraf.
Waardevol leven vormt daarmee een belangrijke basis voor de andere kernwaarden: dienstbare samenleving en geloofsvrijheid. De overheid kan zich pas inzetten voor een maatschappelijke ordening waarin mensen hun talenten kunnen ontwikkelen en in vrijheid hun verantwoordelijkheden kunnen nemen als de waarde van alle mensen erkend wordt. Dat geldt ook voor het recht om in vrijheid je geloof en overtuiging te delen, met elkaar, met je kinderen en in de samenleving. Als de waarde van het leven van elk mens niet de basis vormt, ontstaat er willekeur in het beantwoorden van de vraag wie zich mag ontwikkelen en voor wie de vrijheid van geloof en overtuiging geldt.

Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink is directeur van de NPV. Tussen 2007 en 2012 was ze Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie.