De ChristenUnie heeft haar kernwaarden samengevat in drie begrippen: 'dienstbare samenleving', 'geloofsvrijheid' en 'waardevol leven'. In feite zijn dit niet zozeer waarden, maar doelen. De onderliggende waarden staan in de toelichting die de ChristenUnie bij haar kernwaarden geeft: vrijheid, verantwoordelijkheid, dienstbaarheid, respect, kwetsbaarheid, waardigheid en rechtvaardigheid. Deze waarden vormen de basis van waaruit de partij politiek wil bedrijven.

In zijn algemeenheid zullen de genoemde waarden door veel mensen herkend worden. Het is daarom belangrijk dat we duiden wat we precies onder deze waarden verstaan, en wat de randen zijn. Hoe ver gaat vrijheid bijvoorbeeld? Of dienstbaarheid? Het wordt namelijk spannend daar waar deze waarden botsen met de realiteit en met elkaar. De waarden moeten dus tegen elkaar worden afgewogen. Met dit in mijn achterhoofd wil ik naar de drie kernwaarden kijken.

Bij ‘dienstbare samenleving’ gaat het om een overheid die vrijheid geeft zodat mensen hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Hebben mensen dan ook de vrijheid om hun verantwoordelijk niet te nemen? De vrijheid hierbij is niet oneindig. Voor een goed functionerende samenleving is het noodzakelijk dat mensen verantwoordelijkheid nemen. Het gaat hier dus vooral om ruimte geven. Ruimte om verantwoordelijkheid in te vullen op een manier die bij mensen en situaties past. Dat vraagt om nog een andere waarde, namelijk creativiteit. Dat is een spannende waarde, omdat het onverwachte en wellicht lastig controleerbare situaties kan opleveren. Tegelijkertijd, voor een partij die een scheppende God erkent, staat het heel dichtbij.

Bij ‘geloofsvrijheid’ staan vrijheid (alweer) en respect centraal. Ook deze twee kunnen botsen. Vrijheid betekent niet dat alles kan en mag. Afgezien van de wettelijke kaders, zijn er grenzen op moreel gebied. Hoeveel respect kun je en wil je opbrengen voor overtuigingen die grenzen van (mens)waardigheid overschrijden? Begrijp me goed: ik vind geloofsvrijheid een heel groot goed. Echter, als ik deze twee waarden weeg, gaat de waarde van respect - in de betekenis van rekening houden met elkaar - uiteindelijk verder dan de waarde van vrijheid wanneer dit slechts een tolereren wordt. Het is dus belangrijk om goed te duiden wat we bedoelen. Ik zou trouwens in onze geseculariseerde maatschappij eerder het begrip ‘vrijheid van overtuiging’ gebruiken.

Bij ‘waardevol leven’ gaat het eigenlijk over het erkennen van waarden an sich, bij mensen en in de schepping in volle breedte. Hierbij past respect, kwetsbaarheid, zorgvuldigheid. Waar het kwetsbare mensen betreft, heeft de ChristenUnie een heel duidelijk profiel. Graag voeg ik ook duurzaamheid toe aan dit rijtje. Het erkennen van de kwetsbaarheid van ecosystemen en het serieus nemen van de oorzaken van klimaatverandering worden nog niet altijd als vanzelfsprekend gekoppeld aan de ChristenUnie, terwijl het opkomen voor kwetsbare mensen alles te maken heeft met zorg voor de aarde. Er is een directe koppeling tussen onze omgang met de aarde en leefomstandigheden van kwetsbare mensen, zoals ook paus Franciscus onlangs benadrukte in zijn encycliek Laudato si. Juist de armen ondervinden als eersten de consequenties van milieuvervuiling en klimaatverandering. Hier ligt een spanningsveld met keuzes die we maken in economische zin. De uitdaging ligt in een 'volhoudbare' economie die de kwaliteit en kwetsbaarheid van het leven voorop stelt.

Waardevol leven is wellicht een wat brede paraplu voor onze opvattingen over hoe we omgaan met elkaar en de aarde. De term laat vooral zien dát de ChristenUnie vanuit waarden wil werken. Ik denk dat met de kernwaarden (ook al zijn het eigenlijk doelen) hiervoor een mooie basis is gelegd.

Martine Vonk is lector Ethiek en Technologie bij Saxion. Daarnaast is zij lid van het Curatorium van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie.