Dit wordt een zware tijd. Dat ging door me heen toen ik eind Augustus in het zuiden van Ethiopië de duizenden vluchtelingen in de UNHCR-opvangkampen zag zitten. Wat een leed. Dit wordt een zware tijd. Dat beseft ook de vader met twee zorgbehoeftige zonen, die me begin deze week mailde dat hij vanwege de huidige kabinetsplannen niet meer weet hoe hij zijn gezin moet onderhouden. Dit wordt een zware tijd. Dat beseffen ook de pleegouders van zeven kinderen waar wij dit weekend contact mee kregen. Als de huidige PGB-plannen van het kabinet door gaan, kunnen zij de aan hen toevertrouwde pleegkinderen niet meer in huis houden.

Er is veel onzekerheid in onze samenleving. Mensen die de opstekende storm waar minister de Jager het gisteren over had, op zich af zien komen. Mensen die niet precies weten wat er gaat gebeuren, maar wel dat de beperkte middelen die ze nu al hebben om zich tegen deze storm te beschermen tekort zal schieten. En mensen die bang zijn dat deze middelen hen nog verder ontnomen zullen worden.

Zo’n tijd vraagt om een kabinet dat er staat. Om alertheid, daadkrachtig optreden. Er moet leiderschap getoond worden. Er moet vertrouwen gewonnen worden. Burgers moeten meegenomen worden in de keuzen die het kabinet maakt. Juist in een tijd als deze komt het er op aan. Het kabinet pretendeert een vaste koers te varen. Maar waar koersen we op af? Wat betekent dit voor mensen? Met name ook voor mensen die het sociale fundament onder zich voelen wegzakken. Die vader van zorgbehoeftige kinderen. Die pleegouders.

Waar is het grote verhaal, de lange termijnvisie, het vergezicht van dit kabinet, de stip aan de horizon, dat mensen in een tijd van onzekerheid weer vertrouwen kan geven. Ik heb het tot op heden gemist. Hoewel.  Gistermiddag bij de presentatie van de miljoenennota door de minister van Financiën veerde ik voor de eerste keer weer wat op. In zijn woorden was iets terug te vinden van een gepassioneerdheid en visie van de kant van het kabinet waar dit land nu al zo naar smacht. We hebben dit ook nodig na alle miscommunicatie en miscalculatie van de afgelopen tijd.

Ik roep via u de minister-president op in het grote verhaal voor te gaan. Als zijn kofferbak inderdaad vol met visies ligt, haal ze eruit. Laat langetermijnvisies zien die verder gaan dan alleen het terugkerende kabinetsrefrein dat ‘de overheidsfinanciën weer op orde moet worden gebracht’. Dat is maar het halve verhaal. Spreek bijvoorbeeld hardop uit dat we met een schuldencrisis te maken hebben. Een ongemakkelijke waarheid, maar wel de kern van de huidige problemen. Niet alleen overheidsschulden, maar ook schulden bij banken en niet te vergeten burgers. Geef toe dat we in de afgelopen decennia veel te veel achter eenzijdige economische groei en winstmaximalisatie hebben aangejaagd. Met alle gevolgen van dien, voor de schuldenlast, maar ook voor het grote beslag dat de westerse wereld op grondstoffen en energievoorraden heeft gelegd. Het roer moet om.

Spreek banken aan op hun verantwoordelijkheid. Zorg dat de zaken- en nutsactiviteiten van banken daadwerkelijk gescheiden gaan worden, zodat er niet meer op financiële markten gestunt kan worden met spaargeld van eerzame burgers. 

Spreek uit dat we terug moeten naar gezonde economische verhoudingen, dat we meer oog moeten hebben voor de kwaliteit van economische ontwikkeling, dat we terug moeten naar een uitgavenpatroon dat past bij wat er aan inkomsten binnenkomt. Dat geldt voor overheden, voor banken, maar ook voor particulieren.

Ik vraag het kabinet van de aanpak van schulden dit komende jaar een groot aandachtsgebied te maken. De fractie van de ChristenUnie heeft om het kabinet van dienst te zijn een aktieplan.Tien actiepunten om dit jaar aandacht aan te geven, beginnend bij onze jongeren die we al vroeg bewust moeten maken van de onwenselijkheid van schulden en eindigend bij de steunverlening aan landen in de eurozone. Graag overhandig ik dit via de voorzitter aan de Minister President en ik kijk uit naar een reactie.

Mag ik zo vrij zijn om via u het kabinet ook een waarschuwing mee te geven. En wel deze: pas op voor het risico dat u verword tot een kabinet van boekhouders. Alle respect voor boekhouders, maar regeren is meer dan berekeningen kloppend maken. Achter uw cijfers gaan mensen schuil. Henk en Nel, Joke en Johan, Hein en Giny, maar ook Klaas, Annet en Ahmed. Uw rekenwerk raakt mensen in hun leven. Meest illustratief daarbij zijn de discussies over de GGZ, het passend onderwijs en het PGB. We zien een coalitie klemt zich krampachtig vast aan gemaakte bezuinigingsafspraken. We zien een staatssecretaris, die steeds alle kritiek op de exorbitant hoge bezuinigingen op het PGB heeft weggewuifd en tot afgelopen donderdag nog durfde vol te houden dat ook met dit bezuinigingsbedrag de zorg gegarandeerd zou blijven. Hier kun je de vraag stellen: wie houdt hier nu wie voor de gek? Bij het PGB doet zich nog eens het merkwaardige feit voor dat nota bene een kabinet van VVD en CDA, met steun van de PVV, mensen hun vrijheid om regie over hun eigen zorg te voeren afpakt om hen daarna naar de bureaucratie van de zorgkantoren te dirigeren. Begrip voor de moeite om greep te krijgen op dit soort financiële open regelingen, maar kabinet en coalitie doe het a.u.b. met wijsheid!

Doe dat ook bij een onderwerp als de 1^e lijnszorg GGZ. Iedereen weet dat een eigen bijdrage voor deze kwetsbare groep mensen zorgmijding zal veroorzaken. Wat is dan het resultaat? Minister Schippers boekt de bezuiniging in en minister Opstelten krijgt uiteindelijk een dubbele rekening gepresenteerd als de overlast op straat gaat toenemen. Want weet het kabinet dan niet, zo vraag ik de Minister President, dat elke euro zorgbezuiniging in deze groep, twee euro aan overlast- en veiligheidskosten zal betekenen?

De fractie van de ChristenUnie heeft in het afgelopen jaar bewezen dat we, ook nu we geen deel meer uitmaken van de regering, verantwoordelijkheid durven te nemen voor moeilijke beslissingen. Zo hebben we het kabinet  onder meer gesteund bij de politietrainingsmissie in Kunduz en recent nog bij het pensioenakkoord. En als we het niet met het kabinet eens waren, dat kwam helaas ook regelmatig voor, zijn we in het afgelopen jaar ook steeds met tegenvoorstellen gekomen. Zo doen we dat. Al kan er een keer een moment komen dat we dit niet meer verantwoord vinden als het kabinet bij andere voor ons aangelegen onderwerpen voortdurend niet thuis geeft.

We hebben dit jaar weer veel tijd en energie in een tegenbegroting gestoken. Het kabinet heeft er ook recht op te weten waar de oppositie staat. Rode draad in onze tegenbegroting is de nadrukkelijke wens van de ChristenUnie dat we deze tijd van crisis gebruiken om toe te werken naar (1) een meer duurzame economie, (2) dat er voldoende zorg is voor elkaar - in het bijzonder voor hen die niet of moeilijk kunnen meekomen – en (3) dat we voor jongeren als de burgers van morgen een goede plek creëren om op te groeien. Dat vraagt om een gericht gezinsbeleid.

Laat ik bij de gezinnen beginnen. We hebben ons als fractie afgevraagd wie er nu eigenlijk binnen het kabinet verantwoordelijk is voor het gezinsbeleid? De naam van minister Kamp werd genoemd als bestuurlijk verantwoordelijke voor de - in onze ogen - afbraak van de kindregelingen, maar daarna werd het pijnlijk stil. Daarna zijn we op zoek gegaan naar de aandacht voor het gezin in de miljoenennota. Dat viel niet mee. Er werd wat geschoven met geld van de kinderbijslag naar het kindgebondenbudget, er waren nog wat overhevelingen naar enkele ministeries van het eerder door dit kabinet ontmantelde ministerie voor jeugd en gezin, en dat was het. Nou ja, niet helemaal. Het kabinet kiest ervoor om bij het kindgebondenbudget nota bene een tweekindpolitiek te gaan voeren? Met grote financiële gevolgen voor gezinnen met drie kinderen of meer. Wie verzint zoiets? Er gaan geruchten dat dit nu weer teruggedraaid gaat worden. Kloppen deze geruchten. En is het kabinet bereid de totale bezuiniging te schrappen?

Als de minister van Financiën gisteren terecht stelt dat we ‘het huis’ zo stevig mogelijk moeten maken, dan vraag ik wel van het kabinet van de fundamenten van dat huis af te blijven. Dat gebeurt helaas niet. Met pijn in het hart moet ik concluderen dat in een jaar tijd het onderwerp jeugd en gezin zo goed als volledig van de politieke agenda van dit VVD/CDA-kabinet is verdwenen. En ook bij een belangrijk onderwerp als de transitie van de jeugdzorg van provincies naar gemeenten blijft het ongehoord stil.

Minister President, neem een voorbeeld aan uw politieke vriend David Cameron, die in de afgelopen maanden een aantal malen publiek het grote belang van het gezin benadrukt heeft als hoeksteen van de samenleving. Benut de kracht van gezinnen, versterk gezinnen waar dat nodig en mogelijk is, besef dat gezinnen cruciaal zijn voor het functioneren van onze samenleving als de plek waar de burgers van morgen opgroeien en stop met die tweekindpolitiek.

Dit moet anders. Dit kan ook anders. Ik overhandig daarom - via de voorzitter - het kabinet een manifest om het gezin weer beter op het bestuurlijk netvlies te krijgen. Inclusief de maatregelen uit onze tegenbegroting. Ik verwacht een uitgebreide reactie van het kabinet.

Ik vroeg al eerder aandacht voor het toewerken naar een meer duurzame economie. Dat kan op veel manieren bevorderd worden. Door uit te gaan van meer verantwoorde economische principes,  door het versterken van duurzame innovatie binnen het MKB, het in standhouden van het lage BTW-tarief voor de bouw, het financieel stimuleren van een schonere binnenvaart en visserij, het belonen van bedrijven die hun best doen om oudere werknemers en mensen met een beperking een plaats in hun bedrijf te geven, maar ook het verder intensiveren van leer- werkplaatsen in sectoren als zorg, onderwijs en veiligheid. In onze tegenbegroting zijn een groot aantal voorstellen terug te vinden. Juist een tijd als deze kan benut worden om duurzaam, verantwoord ondernemerschap te bevorderen. Fijn om te zien dat steeds meer ondernemers in ons land ook die weg in slaan. Laten we hen aanmoedigen i.p.v. ontmoedigen.

In onze tegenbegroting vragen we ook aandacht voor mensen in kwetsbare posities en de zorg die we voor hen dragen. Het sociaal fundament van onze samenleving mag niet aangetast worden. Waar het maar enigszins kan zullen mensen in hun eigen levensonderhoud moeten voorzien. Maar als mensen door omstandigheden niet of nauwelijks in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien, dragen samenleving en overheid daarvoor óók een verantwoordelijkheid. Dit kabinet wil – en dat steunen wij – meer verantwoordelijkheden bij de samenleving terugleggen. Maar ik vraag het kabinet met klem de samenleving dan ook in staat te stellen die verantwoordelijkheid op zich te kunnen nemen. Ontneem de samenleving geen ruimte, maar biedt juist ruimte. En stel ook gemeenten in staat een verantwoord lokaal welzijn- en werkgelegenheidsbeleid te voeren en gebruik hen niet als het straatje waar we onze financiële problemen kunnen dumpen.

Geweldig overigens als we zien dat mensen zich over elkaar ontfermen. Over hun ouder wordende ouders, over buren of collega’s. Dat is ook hard nodig. Het aantal eenzame mensen in ons land is groot. Ontmoedig daarom niet, maar stimuleer de mantelzorg in ons land. Ontmoedig daarom niet, maar stimuleer vrijwilligerswerk. Waarom bezuinigt het kabinet overigens op de sociale veiligheid in steden? Dat is in strijd met het eigen beleid? En waarom investeert het kabinet niet- zoals de ChristenUnie doet – in onderwijs en geeft het kabinet het onderwijs en de ouders die de scholen dragen niet meer keuzevrijheid? En waarom bezuinigt het kabinet zo fors op het openbaar vervoer. We vrezen een kaalslag in de steden, maar ook op het streekvervoer dat voor de plattelandsgebieden zo belangrijk is. Graag een reactie op alle voorstellen in onze tegenbegroting.

Ik vraag tot slot aandacht voor drie grote internationale vraagstukken. De situatie in de Hoorn van Afrika, de situatie in het Midden-Oosten en de mensenrechten.

De mogelijkheid van een eenzijdige uitroepen van de Palestijnse staat ziet mijn fractie met het kabinet als een reële bedreiging voor Israël en de vrede in het Midden-Oosten. Ik vraag het kabinet dit te blijven uitdragen en te zoeken naar andere wegen.

Ik vraag aandacht voor de situatie in de Hoorn van Afrika. Ook daarvoor dragen wij een verantwoordelijkheid. Ik roep het kabinet op in internationaal verband te blijven vechten voor structurele oplossingen voor deze grote problematiek. Een schril contrast met de inzet van staatssecretaris Knapen is wel dat dit kabinet volgend jaar bijna een miljard bezuinigd op de allerarmsten van de wereld.

Ik roep het kabinet ook op te blijven opkomen voor vrijheid van godsdienst en geweten in de wereld. Blijft u zich onverminderd inzetten voor vervolgden als Asia Bibi en haar familieleden in Pakistan, voor de belaagde Kopten in Egypte én durf ook in landen als China en Saoedi Arabië de mensenrechten aan de orde te stellen. De regering moet dan wel aan enige zelfreflectie doen. Het kan niet met overtuiging blijven zeggen blij te zijn met omwentelingen in landen als Tunesië, Egypte en Libië om volgens met diezelfde overtuiging actief handelsmissies te blijven faciliteren naar (veelal Arabische) landen die de doodstraf hanteren voor zaken als afvalligheid, bekering, overspel en/of homoseksualiteit. We zijn overigens ontzettend blij dat het vorige week gelukt is de Nederlands-Iraanse evangelist Vahik Abrahimian en zijn vrouw Sonia naar Nederland te krijgen.

Ik kom tot een slot. In de politiek houden we ons meestal alleen maar met problemen bezig. Met ongemakkelijke waarheden waarbij het vaak zoeken is naar goede antwoorden. Dan kan het ons helpen als we ons vasthouden aan de bevrijdende waarheid dat we dit werk mogen doen in afhankelijkheid en dienst aan onze God. Als we Hem zoeken bij ons werk, dan mogen we daar ook zegen op verwachten. Die houding wens ik het kabinet, mijn collega’s in het parlement, en allen die ons ondersteunen, maar ook de Nederlandse samenleving, van harte toe.

Ik dank u wel.

Arie Slob, Voorzitter Tweede Kamerfractie ChristenUnie