Het is geen geheim dat de ChristenUnie zich de afgelopen jaren heeft ingespannen om de gaswinning in Groningen zo snel mogelijk te beëindigen. Er is sprake van een ongekend systeem falen met een rampzalige impact voor Groningers. De aardbevingen als gevolg van de gaswinning zullen nog jarenlang van invloed zijn op de samenleving in Groningen en in Noord-Drenthe. Naast het herstel van fysieke en emotionele schade gaat het ook om het herstel van vertrouwen in de overheid, gaat het om het welzijn van kinderen en jongeren, van de economie in Groningen. In die zin is de bijdrage van mijn fractie aan dit debat duidelijk: wij willen zo snel mogelijk de gaswinning stopzetten. Het wetsvoorstel dat hier voor ligt is naar het oordeel van mijn fractie proportioneel, uitvoerbaar en handhaafbaar.
Met dit wetsvoorstel zetten we een definitief punt achter de oorzaak van alle ellende en kan eindelijk een einde komen aan de voortdurende angst dat de overheid tóch weer besluit de gaskraan open te draaien. Het stopzetten van de gaswinning is naar het oordeel van mijn fractie de enig denkbare en enig geloofwaardige weg naar herstel van vertrouwen in de overheid. Alle andere mooie woorden vallen in het niet als dit besluit niet met volle overtuiging wordt genomen. Het definitief stopzetten van de gaswinning is ook zonder enige uitzondering wat ik te horen heb gekregen van Groningers in de gesprekken die ik heb gevoerd. Mijn fractie is dan ook verheugd dat – na enig geharrewar – de plenaire behandeling toch snel kan plaatsvinden.
We willen in dit debat een aantal vragen stellen die gerelateerd zijn aan het stopzetten van de gaswinning. Overigens niet alleen in de provincie Groningen maar ook in Noord-Drenthe zoals in de gemeenten: Noordenveld, Tynaarlo en Aa en Hunze.
Argumenten voor en tegen het stoppen van gaswinning
In het verslag naar aanleiding van dit wetsvoorstel zijn vragen gesteld door verschillende fracties of het definitief stopzetten van de gaswinning risico’s oplevert voor de rest van Nederland, mede gelet op de geopolitieke verhoudingen. De indruk zou kunnen ontstaan dat deze fracties zich afvragen of toch niet de waakvlam aan moet blijven. Er is immers nog circa 4 miljard m3 aan gasvoorraad aanwezig.
Hoewel mijn fractie deze vragen begrijpt, staan ze naar ons oordeel niet in verhouding tot wat de Groningers is aangedaan; er is een nieuw tijdperk aangebroken. Een tijdperk van eerherstel voor de Groningers, maar ook een tijdperk waarin de Nederlandse economie niet meer afhankelijk kan en mag zijn van Gronings gas. De zogeheten Dutch disease. De gasbubbel in Groningen is verre van een incentive gebleken om de Nederlandse economie duurzaam te innoveren en energie-afhankelijkheid – van industrie en huishoudens – te verminderen. Het is daarom goed om niet langer vast te houden aan het Groningse gas maar daadkrachtige stappen te zetten in de richting van een duurzame economie. Het stoppen van de gaswinning dient daarin als één van de incentives om minder afhankelijk te zijn van gas en andere fossiele brandstoffen.
- Zijn de aanvullende maatregelen voor verduurzaming en andere back-up mogelijkheden bewezen voldoende om een acuut tekort, waarbij er directe risico’s zijn voor Nederlandse huishoudens en ziekenhuizen, op te kunnen vangen?
- Er is de vrees in Drenthe, Overijssel en Friesland dat als in Groningen de gaswinning definitief wordt stopgezet, de kraan in Drenthe, Overijssel en Friesland verder opengaat. Kan de staatssecretaris deze vrees wegnemen en een toezegging hierop doen?
Afhandeling schadeclaims
Voorzitter, bij de afhandeling van de schadeclaims is er grote ongelijkheid ontstaan tussen gedupeerden. Er zijn letterlijk straten waar het ene huishouden een compleet nieuw huis krijgt en het andere huishouden – met precies dezelfde schade – nauwelijks schadevergoeding krijgt. Dit komt onder andere door een opeenvolging van verschillende regimes. Zo is er op een gegeven moment voor gekozen om van gebiedsgericht naar projectgericht te verschuiven in de aanpak. De redenering hierachter is dat huizen die er het ergst aan toe waren het eerst werden aangepakt, waarna er weer een andere regeling kwam. Dit resulteerde in andere normen, andere adviezen en de betrokkenheid van andere bureaus. Dergelijke verschillen worden als zeer onrechtmatig en onrechtvaardig ervaren. Dit leidt tot veel onzekerheid, onderlinge onvrede en sociale ontwrichting.
De Commissie van Geel constateert dat er binnen en tussen wijken grote verschillen in beoordeling voor schadeherstel zijn ontstaan en heeft aanbevelingen gedaan om deze ongelijkheid te voorkomen.
- Hoe kijkt de staatssecretaris naar deze situatie? Is de staatssecretaris het met mijn fractie eens dat dit onwenselijk is? Hoe verhoudt zich dit tot de belofte van het inlossen van een ereschuld?
- De staatssecretaris neemt de aanbevelingen van de Commissie van Geel slechts ten dele over. Wat zijn hiervoor de redenen en hoe spelen financiële argumenten een rol in deze keuzes?
- Het wordt nog wel eens vergeten dat de inwoners van Noord Drenthe ook schade hebben ondervonden van de aardbevingen. Hoe gaat de staatssecretaris om met meldingen van schade van Drentse inwoners die hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt worden door aardbevingen die op Duits grondgebied plaatsvinden?
Er moet een nieuw perspectief komen voor Groningen. We zijn verheugd te constateren dat er verschillende agenda’s zijn die nauw met elkaar verbonden zijn en hier handen en voeten aan moeten geven.
Economische agenda
Toen de mijnen in Limburg sloten had dit grote gevolgen voor de werkgelegenheid in Limburg. We moeten er op bedacht zijn dat niet hetzelfde gebeurt in de provincie Groningen. In 2019 bracht het SCP naar buiten dat de provincie Groningen de meeste arme gemeenten van heel Nederland heeft. In 2023 zagen we al een flinke krimp van 13% van de Groningse economie als gevolg van de afbouw van gaswinning. Met name in de Eemsdelta – Delfszijl en omstreken – heeft het stoppen van de gaswinning grote impact op de werkgelegenheid. Dit is nu al gaande; zo is de NAM het personeelsbestand aan het afbouwen. Thans is veel werkgelegenheid gemoeid met de renovatie en de versterking van huizen maar op een gegeven moment zal dit eindig zijn.
Werk en inkomen zijn onmisbare pijlers in het welzijn en perspectief van Groningers. Er is een economische agenda opgesteld die samen met de Groningers bouwt aan economisch perspectief. In deze agenda zijn speerpunten opgenomen die betrekking hebben op bijvoorbeeld de energietransitie, de economie van het landelijk gebied, het ondernemings- en vestigingsklimaat en de infrastructuur. Om bij deze agenda tot een succesvolle uitvoering te komen is een gedegen lange termijn visie nodig, waarin de Groningse economie zich op een duurzame manier kan ontwikkelen.
- Hoe zorgt de staatssecretaris ervoor dat er effectieve investeringen worden gedaan die bijdragen aan een robuuste economie in Groningen en Drenthe?
- Hoe borgt de staatssecretaris dat de baten van de investeringen in de Groningse economie ten goede komen aan de Groningse burger en niet weer grotendeels wegvloeien naar de rest van Nederland?
Sociale agenda
Naast de economische impact heeft de gaswinning en het stopzetten daarvan ook een sociaal component. Er is naast materiële schade ook veel emotionele schade geleden en er is armoede. Mijn fractie is verheugd dat ook hier aandacht voor is.
Want dit is een laatste punt waar mijn fractie de aandacht op wil richten. Dat is de ‘zachte’ kant. Met het stopzetten van de gaswinning, het afhandelen van de schade en het creëren van werkgelegenheid zijn we er niet. Een paar voorbeelden die uit de gesprekken die ik heb gevoerd naar voren kwamen:
- Veel jongeren missen perspectief. Ze hebben door de hele gang van zaken weinig vertrouwen gekregen in de overheid en vinden het moeilijk autoriteit te aanvaarden.
- Er zijn mensen wier huis onbewoonbaar is verklaard. Ja, ze krijg een nieuw huis er voor in de plaats, maar de plek waar ze zijn opgegroeid is verdwenen; de geschiedenis uitgewist. Er zijn situaties waarin binnen de bestaande regelgeving niet hetzelfde aantal huizen mogen worden teruggebouwd, waardoor inwoners gedwongen worden op een andere plek te gaan wonen.
- Mensen leveren jaren van hun leven in aan procedures, het slopen van huizen en bouwen van nieuwe huizen. In elke levensfase heeft dat een enorme impact, maar helemaal voor ouderen in de laatste levensfase is dit schrijnend. Zo moeten alle inwoners van het verzorgingshuis Hunsingoheerd in Uithuizen binnenkort voor ten minste anderhalf jaar in noodwoningen aan de rand van Uithuizen gaan wonen. Sommigen maken een oplossing niet eens meer mee.
- Via het platform kerk en aardbeving horen we dat er soms gebrekkige communicatie is; veel gebeurt om mensen heen met een focus op de zaak in plaats van op de mens. Er komen bijvoorbeeld ineens raamkozijnen terwijl dat van te voren niet goed is gecommuniceerd. Assertieve mensen komen er wel, maar veel mensen raken teleurgesteld hetgeen weer leidt tot wantrouwen in de politiek.
Het heeft onze fractie – en veel mensen in Groningen – goed gedaan dat de staatssecretaris emotioneel reageerde op het uitstel van de behandeling van dit wetsvoorstel in deze Kamer. Daaruit bleek een grote betrokkenheid. Mijn fractie wil blijvend aandacht vragen voor de emotionele schade die is geleden. Dit is niet de kant van maakbare, technocratische oplossingen. Dit is de kant van geestelijke verzorgers, van predikanten en pastores die proberen mensen te begeleiden die ook door een rouwproces heen moeten. De kant van de menselijkheid.
We zien uit naar de beantwoording van onze vragen door de staatssecretaris.
