Algemene Financiële Beschouwingen

Door Eric Holterhues op 19 november 2024 om 12:20

Lees voor

Algemene Financiële Beschouwingen

Ik zit al 25 jaar in de wereld van impact investeren. Zo investeren dat je naast risico en rendement ook let op de impact van je investeringen. Draag je met je investering bijvoorbeeld bij aan een eerlijke verdeling tussen rijk en arm in de wereld of aan de energietransitie. “Put your money where you mouth is”, is dan ook een gevleugelde uitspraak in de sector waarin ik me dagelijks begeef. Als je werkelijk bezorgd om iets bent, stop je daar ook je geld in.

Dit Put your money where your mouth is, herkent mijn fractie helaas niet in de miljoenennota die voor ons ligt. Mijn fractie ziet tal van discrepanties tussen het geformuleerde beleid van het nieuwe kabinet en het geld dat men er voor over heeft. De begroting roept bij mijn fractie dan ook erg veel vragen op. Ik wil daar in mijn bijdrage aan dit debat bij stil staan alsmede kijken naar het langere termijnperspectief.

Bestaanszekerheid

Als eerst, het inmiddels bekende begrip bestaanszekerheid, hoe werkt daar dit “Put your money where you mouth is” door? Hoewel het kabinet bestaanszekerheid hoog in het vaandel heeft, constateert het NIBUD dat de kabinetsplannen de bestaanszekerheid niet structureel zullen verbeteren: veel van de voorgestelde maatregelen zijn vooral incidenteel van aard. Daarnaast zullen – zo berekende het NIBUD - met name de middeninkomens erop vooruit gaan, maar de mensen die echt in de problemen zitten – die op het bestaansminimum leven - gaan er niet of nauwelijks op vooruit en zeker niet structureel. De maatregelen zorgen er bovendien voor dat de marginale druk voor inkomens bij gezinnen op modaal tot anderhalf modaal verder omhoog gaat. De verlaging van het eigen risico lijkt een goede manier om uitgaven van huishoudens te verlagen, maar deze maatregel zal zorgen voor hogere zorgpremies, waardoor het effect per saldo klein is. De vrees is kortom dat dit de kloof tussen arm en rijk verder zal vergroten.

• Mijn fractie heeft zorgen aangaande bestaanszekerheid van de lagere inkomens, de werkende armen en de mensen die niet kunnen werken, zoals de bijna 900.000 mensen die in de WIA zitten. Kan de minister toelichten waarom niet structureel wordt geïnvesteerd in bestaanszekerheid, met name voor de huishoudens met een laag inkomen?

Landbouw

Veel doelstellingen in de kabinetsplannen zijn volgens de Algemene Rekenkamer niet of slechts abstract geformuleerd. Risico’s en onzekerheden zijn niet duidelijk in kaart gebracht, en dit zien we ook in de landbouwbegroting. De Europese doelstellingen op het gebied van klimaat, stikstofreductie en derogatie blijven staan, maar tegelijkertijd is er nagenoeg niets meer over van de € 24,3 miljard van het transitiefonds van het vorige kabinet.

• Kan de minister aangeven hoe de Europese doelstellingen toch gehaald zullen worden met veel minder budget?
• Hoe pareert de minister de aangehaalde kritiek van de Algemene Rekenkamer?

Klimaat en energie

De coalitiepartijen spreken mooie en warme woorden over klimaat en energie. In het Hoofdlijnenakkoord staat onder andere: “We houden ons aan de bestaande afspraken; alleen als we de doelen niet halen, maken we alternatief beleid”. Maar mijn fractie ziet ook hier een grote discrepantie tussen voorgenomen beleid en beschikbaar budget. In het budget wordt immers flink gesnoeid:

De SDE-uitgaven worden structureel afgeroomd met € 1 miljard vanaf 2026;er is een generieke taakstelling om budgetten voor subsidies structureel met € 1 miljard te verlagen; het is onduidelijk wat dit betekent voor klimaat en energie; de salderingsregeling voor kleinverbruikers wordt met ingang van 1 januari 2027 in één keer beëindigd, zonder geleidelijke afbouw; het budget voor het Klimaatfonds wordt incidenteel verlaagd met € 1,2 miljard (minder groene waterstof- en batterijsubsidies).

• Kan de minister deze keuzes toelichten?
• Hoe beziet de minister de abrupte koerswijziging zoals de plotselinge afbouw van de salderingsregeling in het licht van een betrouwbare en consistente overheid, ook voor mensen die de afgelopen jaren geïnvesteerd hebben in zonnepanelen?
• Kan de minister aangeven wat het effect is voor klimaat en energie van de generieke taakstelling om budgetten voor subsidies structureel met € 1 miljard te verlagen

Infrastructuur en bereikbaarheid van de regio

“Elke regio telt. Een leefbare regio is een bereikbare regio”; zo stelt het kabinet. Het kabinet wil daarom onder andere meer investeren in het openbaar vervoer in de regio. Bereikbaarheid van het Noorden is erg belangrijk om de hele regio een impuls te geven. Daar lijkt iedereen het over eens te zijn, maar de belangrijkste stappen moeten nog worden gezet om daadwerkelijk de daad bij het woord te voegen. Dat geldt onder andere voor de Lelylijn. Al sinds de jaren ’80 wordt gesproken over de aanleg van de Lelylijn, maar bijna een halve eeuw later is er nog geen meter spoorrail van aangelegd. 

Vorige week kregen de bestuurders van de noordelijke provincie te horen dat de plannen voor de Lelylijn voorlopig in de ijskast zijn geplaatst, terwijl de komst van deze spoorverbinding in Hoofdlijnenakkoord, Regeerprogramma en zelfs de troonrede is genoemd" En hoewel het kabinet vasthoudt aan het plan om de Lelylijn te realiseren, maakt zij niet duidelijk waar de dekking vandaan moet komen. Kan de minister toelichten hoe de Lelylijn dan wordt gerealiseerd?

• Wat maakt dat het vooronderzoek naar de Lelylijn juist nu is uitgesteld, terwijl in de financiële dekking al vanaf het begin van de kabinetsplannen niet was voorzien?
• Kan de minister verder toelichten hoe openbaar vervoer in de regio wordt gestimuleerd als er gewoonweg geen budget voor is gereserveerd?

Langere termijn

Mijn fractie heeft niet alleen zorgen en vragen voor het komende jaar maar ook voor de langere termijn.

Innovatie als toverwoord

Veel van de ambitieuze plannen in de Miljoenennota die een duidelijke dekking missen, worden opgevuld met het toverwoord 'innovatie'. Maar innovatie is geen stuk tape dat op elke barst in de begroting geplakt kan worden; je kunt een briljante, alles-oplossende uitvinding niet afdwingen. En zeker niet wanneer hetzelfde kabinet fors bezuinigt op innovatie. Zo wordt bij het hoger onderwijs een miljard weggehaald, zoals de subsidie op het praktijkonderwijs en de invoering van de langstudeerboete. Dit zijn zorgelijke ontwikkelingen, want een land dat snoeit in onderwijs en innovatie, investeert niet in zijn arbeidsproductiviteit in de toekomst. Diezelfde conclusie trekt Mario Draghi in zijn rapport over het Europese concurrentievermogen. Bezuinigingen op onderwijs, onderzoek en innovatie schaden onze toekomstige welvaart en onze kansen om grote maatschappelijke uitdagingen op te lossen. Als innovatie onze problemen moet oplossen vergt dit serieuze investeringen, geen bezuinigingen.

• Hoe wil de minister de arbeidsproductiviteit stimuleren als er anderzijds juist wordt bezuinigd op innovatie en onderwijs?

Vergrijzingsbestendig begroten

Een grote maatschappelijke uitdaging waar dit kabinet (nog) geen financiële oplossing voor heeft geformuleerd, is vergrijzing. Hoewel het kabinet grote zorgen heeft over tekorten in de zorg, onderwijs en op de arbeidsmarkt, wordt hierbij vaak migratie als oorzaak aangewezen en wordt de grijze olifant in de kamer genegeerd. De vergrijzing rukt op in Europa, waardoor het aantal werkenden verder slinkt en de houdbaarheid van de pensioenen en goede zorg in het geding komen. Ook heeft de afnemende arbeidsproductiviteit grote consequenties voor het overheidsbudget: sociale zekerheid en zorg zullen een nog grotere hap nemen aan de uitgavenkant, en aan de inkomstenkant komen er minder belastingopbrengsten binnen. De WRR schetst duidelijke risico's voor de toekomst van Nederland en de Europese Unie: economische stagnatie, hogere staatsschulden, opwaartse druk op inflatie. Kortom, vergrijzingsbestendigheid zou hoger op de agenda van dit kabinet moeten staan.

De begroting van dit kabinet komt weliswaar – nu nog- onder het EMU-percentage uit, maar er wordt vooral veel geld gestopt in incidentele lastenverlichtingen, waardoor in een oververhitte economie de inflatie alleen maar verder zal oplopen. Juist nu zijn we gebaat bij een wat meer anticyclische koers. En van het geld dat in grote getale wordt uitgegeven wordt nauwelijks geïnvesteerd op de lange termijn. Het kabinet kiest voor incidentele lastenverlagingen om een mooi koopkrachtplaatje te kunnen presenteren, terwijl mijn fractie het juist belangrijk acht om structureel te investeren in de lange termijn. Om voorbereid te zijn op noodzakelijke transities en ons toekomstige verdienvermogen te garanderen.

• In de kabinetsreactie op de evaluatie van de Comptabiliteitswet 2016 zei de minister aan de slag te gaan met een Agenda toekomstbestendig begroten en verantwoorden. Het kabinet heeft tevens toegezegd tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen met een actieplan te komen om de toekomstige begroting ‘vergrijzingsbestendig’ te maken. Hoe kijkt de minister aan tegen de overheidsbegroting op de langere termijn met het oog op vergrijzing en afnemende arbeidsproductiviteit?

Voor het overige ziet mijn fractie uit naar de beantwoording van de vragen.