Als we serieus werk willen maken van een dienstbare overheid, dan moeten we het neoliberalisme uit de machinekamer van het bestuur van ons land slopen. De overheid moet zich bescheiden opstellen, de samenleving en gemeenschappen de ruimte geven en het algemeen belang scherp bewaken. We hebben betere wetten nodig. En in plaats van voor elke groep een nieuwe uitzondering met nieuwe regels, is er ruimte nodig voor de professionaliteit van vakmensen en vertrouwen in de samenleving.

• Geef de overheid weer een telefoonnummer. Je moet de Rijksoverheid kunnen bellen als burger. Geen informatienummer, maar een centraal telefoonnummer, met bekwame zaakbehandelaars, die niet loslaten voor er een oplossing of antwoord is. Een plek waar weer klinkt: hoe kan ik u van dienst zijn? Dat maakt niet alleen een verschil in de levens van burgers met vragen of problemen, maar moet ook leiden tot nieuwe inzichten bij de overheid voor toekomstig beleid. Ook de teleurstelling of woede van mensen heeft de overheid iets te zeggen.
• Introduceer de vertrouwensregel. Voor organisaties en instellingen die door de overheid worden gereguleerd zou de vertrouwensregel moeten gelden: een minder streng regime van regels en voorschriften. Bijvoorbeeld bij het aanvragen of verantwoorden van een subsidie, als een organisatie of instelling al heeft bewezen goed te presteren, zich aan de afspraken te houden en integer en professioneel te handelen bij het uitvoeren van taken.
• Geef naast gelijkheid, ook genade een plek in de grondwet. Het gelijkheidsbeginsel is er om burgers te beschermen tegen willekeur, niet om de overheid te beschermen tegen willekeur. Hardheidsclausules en discretionaire bevoegdheden moeten ook gebruikt kunnen worden als ze de toets van het gelijkheidsbeginsel niet kunnen doorstaan. We leggen in de grondwet het genadebeginsel vast: er is een ingekaderde ruimte voor politieke bestuurders om uitzonderingen te maken, zonder dat die in rechte kunnen worden ingeroepen door anderen op grond van het gelijkheidsbeginsel. De democratie controleert of een bewindspersoon dat eerlijk doet op grond van rapportages.
• Elke wet een hardheidsclausule. In de aanwijzing voor regelgeving wordt opgenomen dat in wetgeving en lagere regelgeving in beginsel een hardheidsclausule wordt opgenomen. Dat maakt het mogelijk om af te wijken van regels vanwege publieke waarden, zoals menselijkheid en rechtvaardigheid.
• Uitdaagrecht. Er komt een breed en wettelijk geborgd uitdaagrecht van burgers richting de overheid. Burgers kunnen gemeenten, provincies en waterschappen uitdagen door met een alternatief voorstel te komen voor de invulling van bepaalde publieke taken en het bijbehorende budget. Ook wordt onderzocht of binnen zorginstellingen, scholen en andere met overheidsgeld gefinancierde organisaties een dergelijk uitdaagrecht geïntroduceerd kan worden.
• Recht op overname. Er komt naast het uitdaagrecht ook een wettelijk recht op overname. Bezittingen van bijzonder publiek belang, zoals een buurthuis of een speelveldje, mogen niet worden verkocht of worden gesloten voordat lokale gemeenschappen, buurten en verenigingen in de gelegenheid zijn gesteld om het gebouw of speelveldje en de bijbehorende maatschappelijke functie over te nemen.
• Eenvoudige wetgeving, ruimte voor professionals. De politiek moet de overheid niet van uitzondering naar uitzondering en compensatie naar compensatie laten struikelen. We staan voor eenvoudige wetten en regels, die ook in redelijkheid zijn uit te voeren door sterke uitvoeringsorganisaties. Niet de regels eindeloos verbijzonderen, maar bij bijzondere gevallen meer ruimte geven voor de professionele afwegingen van de vakmensen bij de overheid.
• Ambtenaren dienen de samenleving. Vakkennis, praktijkkennis, politieke sensitiviteit en een onafhankelijke adviespositie zijn essentieel voor ambtenaren. Niet de ambtenaren, maar de bestuurders dragen de politieke verantwoordelijkheid. Er moet meer aandacht komen voor het opbouwen, behouden en binnenhalen van expertise, zodat de kwaliteit van besluiten op peil blijft. De snelle roulatie van topambtenaren is niet langer een automatisme.
• De terugkeer van het algemeen belang. De ChristenUnie is tegen verdere privatisering van overheidstaken. In principe is de overheid terughoudend met het privatiseren van instellingen en bedrijven in eigendom van de staat. Hierbij geldt het principe ‘nee, mits’. Noodzaak en belang moeten worden aangetoond aan de hand van het beoordelingskader van de commissie-Kuiper, dat aanvaard is door Rutte II.
• Bij publieke taken hoort publieke verantwoording. De behartiging van publieke zaken in een democratische samenleving vraagt publieke verantwoording en politieke controle. Het kan niet zo zijn dat private partijen publieke taken uitvoeren en daarop niet politiek aanspreekbaar zijn. Waar deze mogelijkheid tot publieke verantwoording via een verantwoordelijke minister ontbreekt, wordt deze hersteld. Het stelsel van zbo’s en ingestelde rechtspersonen met een wettelijke taak wordt tegen het licht gehouden.
• Versterk de rijksdienst. De overheid heeft in de afgelopen decennia veel publieke dienstverlening overgeheveld naar marktpartijen. Daarmee is veel kennis en kunde verloren gegaan bij de overheid. We willen de Rijksdienst weer versterken, zodat meer expertise in de eigen organisaties beschikbaar is en daardoor minder externe inhuur nodig is. Daarvoor gaat een verplichtende norm van maximaal 10% gelden bij het rijk, provincies en gemeenten.
• Versterk het openbaar bestuur en de uitvoeringsorganisaties. Er zijn achterstanden, ICT-problemen en personeelstekorten bij een aantal grote publieke diensten, zoals de Belastingdienst en de IND. Daardoor kunnen beleid en noodzakelijke hervormingen niet worden uitgevoerd. Ook knelt het bij de politie en is er versterking nodig van inspecties en toezichthoudende organen. De minister van Binnenlandse Zaken voert regie en heeft de bevoegdheid verbeteringen aan te brengen in het functioneren van de Rijksdienst en het openbaar bestuur.
• Publiek borgen van strategische productie. Een dienstbare overheid heeft regie op productie van strategische goederen en diensten. Dat kan door bepaalde bedrijvigheid te stimuleren of door deelnemingen. Zaken als veiligheid, voedselvoorziening, energiewinning en de productie van medicijnen worden niet volledig uitbesteed aan het buitenland. We werken aan strategische autonomie op Europees en nationaal niveau.
• Houd controle over vitale infrastructuur en veiligheid. De vitale infrastructuur voor bijvoorbeeld communicatie, internet, schoon drinkwater, elektriciteit en binnenlands betalingsverkeer is essentieel. De nationale controle daarover is van publiek belang. De bescherming tegen buitenlandse invloeden en digitale inmenging wordt wettelijk beter geborgd.

 In 2021 presenteerde wij een manifest voor een dienstbare overheid. Een revolutie van dienstbaarheid - ChristenUnie.nl